Co robić z ruinami zamków: odbudować, zmienić, zachować? Problem, którego nie można lekceważyć

• Na terenie Polski do dzisiaj jest ponad 400 zamków. Żaden nie zachował się do dzisiaj w swojej pierwotnej formie, a 160 z nich to ruiny.
• Zamek Królewski w Warszawie można było odbudować dzięki temu, że istniała już dokumentacja fotograficzna oraz konserwatorska, które umożliwiły odtworzenie budowli.

Polskie zamki: zachować ruinę, odbudować?

"Historia nie była łaskawa dla polskich zamków. Żaden spośród ponad czterystu obiektów nie zachował się w swoim pierwotnym kształcie do dzisiaj. Te, które przetrwały, były przebudowywane w rytm zmieniających się mód architektonicznych. Niektóre z nich zostały w XX w. zrekonstruowane, nie zawsze w sposób udany. Tyle że ponad jedna trzecia polskich zamków (około stu sześćdziesięciu) to ruiny. (…) Większość z nich ruinami stała się jeszcze w XVI-XVII w. – nie tylko ze względu na wojny, ale też z powodu upływu czasu – i w takim stanie wpisały się w krajobraz naturalny i kulturowy. Czy gdyby zostały odbudowane, stałyby się celem pielgrzymek setek tysięcy turystów? Czy udałoby się znaleźć dla nich nową funkcję? Czy przy skąpych źródłach ikonograficznych i archiwalnych wiemy, jak powinny one wyglądać? Pytanie brzmi: czy należy odbudowywać to, co od wieków pozostaje w ruinie? Czy powinniśmy pozostawić historyczne ruiny w kształcie zastanym – niezmienionym?" – piszą organizatorzy dwudniowej konferencji "Odbudować, zmienić, zachować? Zamki w krajobrazie Polski", która trwa w Warszawie. 

– Wyzwaniem jest to, że w Polsce ciągle odbudowuje się zamki i właściwie nie ma roku, żeby kilka takich obiektów nie zostało poddanych tego typu pracom. Naszym zdaniem – pracom złym. W związku z tym zebraliśmy w Warszawie ekspertów, nie tylko z Polski, ale także z Niemiec, Czech, Słowacji, Ukrainy, Litwy i Łotwy, którzy zaprezentują, jak te działania były podejmowane w krajach ościennych od XIX wieku do dzisiaj – mówi Michał Laszczkowski, dyrektor Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków i organizator konferencja "Odbudować, zmienić, zachować? Zamki w krajobrazie Polski". – Chcemy podejść do tego krytycznie, powiedzieć, co zostało zrobione źle, jak należałoby zrobić to dobrze. A przede wszystkim w drugim dniu konferencji ustalić, jakie są minimalne wymagania do tego, żeby można było mówić o odbudowie zamku – wyjaśnia.

Odbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie: niedościgły wzór

– My cały czas myśląc o odbudowie, myślimy o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie. Ale on został zniszczony już wtedy, kiedy istniały fotografie, kiedy istniały dokumentacje konserwatorskie, kiedy istniały już ryciny i szereg innych danych w oparciu o które można było ten zamek odbudować – tłumaczy rozmówca Katarzyny Cygler. – Gros zamków, które istnieją w Polsce w formie ruin, zostały zniszczone np. w czasie potopu szwedzkiego i potem nie odbudowywane, albo w XIX wieku. I wiemy wyłącznie jak wyglądały w formie zrujnowanej – wskazuje.

– Natomiast uważamy, i jest tego wiele przykładów, że jesteśmy w stanie w niektórych przypadkach, mimo braku tego typu danych, odtworzyć kształt zamku. Na podstawie badań archeologicznych, różnych kwerend archiwalnych: czasami odnajdują się plany, czasem ryciny, czasem w trakcie badań architektonicznych jesteśmy w stanie odtworzyć – dodaje.

Przeczytaj także

• Pęzino: imponująca twierdza templariuszy, joannitów i Puttkamerów
• Czerna: renesansowy zamek z pięknymi sklepieniami i widowiskową jadalnią
• Zamek królewski w Kole: jedne z najbardziej malowniczych ruin w Wielkopolsce

Posłuchaj

5:09

W jaki sposób zajmować się ruinami polskich zamków: odbudowywać, zostawić? (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Katarzyna Cygler
Gość: dr Michał Laszczkowski (dyrektor Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków)
Data emisji: 7.11.2023
Godzina emisji: 14.12

pr