Dworzec, który zmienił Polskę - wystawa na 50-lecie Dworca Centralnego w Warszawie

Nie ma w naszym kraju drugiego takiego budynku: Dworzec Centralny to ikona PRL-u i zarazem jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków powojennej Polski. To tu przyjeżdżali i stąd wyjeżdżali w świat zagraniczni oficjele i dyplomaci, premierzy, artyści, gwiazdy kina i sportu, ale też miliony zwykłych podróżnych. Każdy, kto choć raz przyjechał do Warszawy pociągiem, na pewno przeszedł przez halę Dworca Centralnego, jego perony, przejścia podziemne. To architektoniczna historia Polski, opowiedziana torami, stalą, szkłem i kamieniem.

Dworzec Centralny: niezwykła podróż w czasie

Wystawa przygotowana została na podstawie szerokiej kwerendy w zasobach Archiwum Akt Nowych, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz Archiwum Państwowego w Warszawie. Archiwiści, pod kierownictwem dr Adama Grzegorza Dąbrowskiego, przeanalizowali około 250 fotografii, setki wycinków prasowych, arkuszy dokumentacji technicznej, pocztówek i dokumentów aktowych. Spośród tego bogatego materiału wybrano kilkadziesiąt obiektów, które złożyły się na opowieść o narodzinach i 50 latach funkcjonowania Dworca Centralnego.

- To prawdziwa podróż w czasie i historia wysiłku pokoleń architektów, inżynierów, budowniczych i warszawiaków. Pokażemy materiały, które w większości nigdy nie były prezentowane szerokiej publiczności: od unikatowych fotografii przedwojennego dworca po dokumentację techniczną, prasowe relacje i materiały z samej budowy. To żywa lekcja historii miasta i kraju - mówi dr hab. Lucyna Harc, Zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.

Stal, beton, szkło, marmury, granity, ruchome schody

Budowę obecnego Dworca Centralnego włączono do priorytetów inwestycyjnych państwa na lata 1971–1975. W dokumentach technicznych zachowały się liczby, które dobrze oddają rozmach epoki: 12,5 tysiąca ton stali, 100 tysięcy metrów sześciennych betonu, 80 tysięcy metrów kwadratowych szkła, 50 tysięcy metrów kwadratowych kamienia, w tym dolnośląskie marmury i granity. Są też decyzje o sprowadzeniu z krajów zachodnich nowoczesnych elementów wyposażenia: elektronicznych zegarów, schodów ruchomych, automatycznych drzwi.

- Udało się nam odnaleźć materiały, które nawet dla znawców historii Warszawy mogą być zaskoczeniem. To nie tylko efektowne ujęcia konstrukcji hali głównej czy estakad, ale także dokumenty i fotografie z codziennego funkcjonowania prowizorycznego dworca, sceny z budowy oglądanej oczami mieszkańców, ujęcia nieistniejącej już dziś hali kasowej czy dawnych punktów informacji, zastąpionych obecnie elektronicznymi tablicami. To są prawdziwe archiwalne smaczki, które pozwalają zobaczyć Centralny nie jako martwy obiekt, ale jako żywy organizm miasta - podkreśla dr Adam Grzegorz Dąbrowski z Archiwum Akt Nowych, kustosz wystawy.

Dworzec Centralny: fragment tożsamości Warszawy

Po otwarciu 5 grudnia 1975 roku, Dworzec Centralny stał się jedną z najważniejszych wizytówek Polski Ludowej. Wystawa przypomina prasowe relacje z tego dnia, zdjęcia z przecięcia wstęgi przez Edwarda Gierka, przyjazd delegacji z Moskwy na VII Zjazd PZPR, ale także, co szczególnie porusza, zwyczajne, codzienne obrazy: zatłoczone perony, parking przed dworcem pod koniec lat 70., wnętrza przejść podziemnych, punkty informacji automatycznej, pocztówki z widokiem na halę główną, zimowe schody prowadzące do podziemnych wejść.

- Dworzec Centralny to miejsce, w którym zbiegają się miliony indywidualnych historii, ale też przestrzeń, w której jak w soczewce skupiają się zmiany w architekturze, gospodarce i życiu społecznym Polski ostatniego półwiecza. Dla nas, archiwistów, to także dowód, że w dokumentach, fotografiach i planach przechowywane są nie tylko fakty, ale i emocje. Wystarczy je wydobyć i opowiedzieć na nowo - zauważa dr hab. Lucyna Harc. - Dla warszawiaków to fragment tożsamości miasta, dla Polaków - punkt odniesienia w pamięci zbiorowej, element narodowego dziedzictwa - architektoniczna opowieść o losach Polski - wskazuje.

Poszerzona wersja wystawy w internecie

"50 lat Dworca Centralnego w Archiwach Państwowych" na Dworcu Centralnym w Warszawie potrwa tylko trzy dni, do niedzieli, 7 grudnia. Jednak została przygotowana także rozszerzona internetowa wersja wystawy. Na stronie 100.pkp.pl dostępne będą dodatkowe fotografie, dokumenty oraz materiały uzupełniające: m.in. nieprezentowane na planszach ujęcia funkcjonowania prowizorycznego dworca, alternatywne projekty i koncepcje przestrzenne, kolejne warianty planów technicznych czy mniej znane sceny z życia Dworca Centralnego w różnych dekadach.

 

Piotr Radecki