Jerzy Łojek – niestrudzony badacz zbrodni katyńskiej

"Historyk na tropie zdrady elit" jest szczególną monografią Jerzego Łojka. Skupia się na jego życiu i twórczości w oparciu o prywatne archiwum badacza. Jerzy Łojek żył historią polskiej niepodległości. Analizował przyczyny jej utraty i szanse odzyskania. Uważał, że od jakości elit zależał byt państwa polskiego. I o tym aspekcie twórczości Jerzego Łojka jest książka Jerzego Kłosińskiego.

Patriotyzm w genach

Jerzy Łojek był działaczem opozycyjnym, historykiem specjalizującym się w dziejach politycznych Polski i Europy XVII-XX wieku, znawcą stosunków polsko-rosyjskich. Walczył o ujawnienie prawdy na temat zbrodni katyńskiej.

– W pewnym momencie Jerzy Łojek uznał, że jego misją jest nagłośnienie sprawy Katynia. Jako pierwszy napisał w Polsce książkę ujawniającą prawdę o tej zbrodni. Zebrał dokumenty, zapiski, stąd tytuł "Dzieje sprawy Katynia". Pokazał, jak ta właśnie sprawa była traktowana przez mocarstwa, poszczególnych polityków, jak manipulowano i próbowano uciszyć tych, którzy międzynarodowo chcieli nagłośnić temat – tłumaczy Jerzy Kłosiński.

Przeczytaj także:

• Dlaczego Mackiewicz krytykował Piłsudskiego?
• Stanisław Rembek – przywracanie należnego mu miejsca
• "Polska naszych marzeń". Kresy Wschodnie w prozie Wiesława Helaka

Jak wspominał Jan Olszewski, Jerzy Łojek jako "syn oficera kampanii wrześniowej zamordowanego w Katyniu oczami dziecka spoglądał na klęskę swego kraju i tragedię swoich najbliższych". To doświadczenie określiło cały szereg jego najważniejszych życiowych wyborów, ono zdecydowało o kształcie patriotyzmu Jerzego Łojka. Przyjął za własne przesłanie narodowego poety, które ideał walki o wolność czyni elementem dziedzicznym przechodzącym z jednego pokolenia polskiego na drugie.

O żołnierzach, którzy zginęli w 1920 roku, walcząc w Bitwie Warszawskiej, Jerzy Łojek mówił, że ma wobec nich osobisty dług za szczęśliwe dzieciństwo. Historyk czuł się zobowiązany służyć prawdzie, być wierny własnym przekonaniom oraz poświęcać się dla racji ponadjednostkowych. Pozostawał wierny zasadom moralnym, które mogą nadać życiu człowieka kierunek i sens, niezależnie od doraźnych koniunktur politycznych, społecznych, kulturalnych.

Zakazane tematy

Dorobek wydawniczy Jerzego Łojka liczy 34 książki i ponad 350 artykułów poświęconych głównie schyłkowemu okresowi I Rzeczpospolitej, powstaniom narodowym podczas rozbiorów oraz tragicznym epizodom historii Polski XX wieku – agresji sowieckiej na Polskę w 1939 roku i jej skutkom.

Do jego znanych prac należą: "Szanse powstania listopadowego" (1966), "Upadek Konstytucji 3 Maja", "Dzieje pięknej Bitynki. Historia życia Zofii Potockiej 1760-1822" (1970), "Wiek markiza de Sade: Szkice z historii obyczajów i literatury we Francji XVIII wieku" (1971). Historyk publikował też książki w drugim obiegu pod pseudonimami: Leopold Jerzewski, Antoni Jałowiecki, Łukasz Jodko. 

Odpowiedzialność za własną historię

Jerzy Łojek był konsekwentnym wyznawcą tezy, że każda jednostka, społeczność i naród ponosi odpowiedzialność za własną historię i decyduje o swym losie. Jak wspominał redaktor Radia Wolna Europa Konrad Tatarowski, historyk był żarliwym moralistą i uważał, że docieranie do prawdy nawet nieprzyjemnej dla zbiorowości, której sam był wybitnym przedstawicielem i rzecznikiem, jest ważniejsze niż wszelkie taktyczne czy koniunkturalne, emocjonalne lub sentymentalne racje.

Jerzy Łojek prowadził aktywną działalność opozycyjną. Był jednym z sygnatariuszy deklaracji założycielskiej Klubu Służby Niepodległości. W Ośrodku Badań Społecznych "Solidarności" Regionu Mazowsze kierował Pracownią Historii Najnowszej.

Testament

Sprawą, której Jerzy Łojek poświęcił życie, była wspomniana walka o prawdę na temat zbrodni katyńskiej. Historyk był członkiem Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Katynia. To dzięki jego staraniom w 1981 roku w tzw. Dolince Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach stanął pomnik katyński. W swoim testamencie zobowiązał rodzinę do kontynuowania zmagań o ujawnienie prawdy o Katyniu.

W audycji przybliżamy sylwetkę i dorobek Jerzego Łojka. Odpowiadamy między innymi na pytanie, odmówiono mu profesury i z jakich powodów "Kalendarza historycznego" Jerzego Łojka nie chciał opublikować Jerzy Giedroyc. Tłumaczymy dlaczego, Jerzy Łojek miał krytyczny stosunek do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i dlaczego był "wyznawcą oświecenia". 

Posłuchaj

50:20

Historyk z misją. Życie i twórczość Jerzego Łojka (Trójka literacka)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Tomasz Zapert
Gość: Jerzy Kłosiński (dziennikarz, autor książki "Historyk na tropie zdrady elit. Rzecz o Jerzym Łojku")
Data emisji: 28.08.2022
Godzina emisji: 14.08