Bitwa Warszawska w literaturze polskiej

– Wzorcem była oczywiście literatura romantyczna, przede wszystkim spod znaku powstań narodowych, a potem Pieśń Legionowa, która swoje źródła również miała w literaturze romantycznej. Tutaj to zaplecze romantyczne jest najważniejsze, ono ukształtowało formę, treść, spojrzenie i perspektywę – mówi gość Trójki. 

Spoiwo tożsamościowe i narodowotwórcze

Jak podkreśla literaturoznawczyni, "nie były to teksty odkrywcze, jeśli chodzi o mit Cudu na Wisłą, ale bardzo ważny był wydźwięk emocjonalny". – Była to pierwsza wielka zwycięska bitwa w nowożytnej historii Polski, po wszystkich klęskach zaborów, po I wojnie światowej, kiedy właściwie nie było armii polskiej. Tutaj armia polska odnosi spektakularne zwycięstwo, ugruntowane dodatkowo przez obraz literacki, dlatego też ten wydźwięk jest niezwykle istotny. Szukano wzorców literackich, aby wpisać w odpowiednią konwencję owo zwycięstwo, i źródeł inspiracji dostarczyła wielka literatura romantyczna, która wtedy była literaturą niezwykle ważną, ponieważ kształtowała nie tylko wzorce literackie, ale postawy wobec życia i świadomość społeczną. Była spoiwem tożsamościowym, narodotwórczym – podkreśla prof. Maria Olszewska.

Ważni twórcy

Na jakich twórców warto zwrócić uwagę? – Na Andrzeja Struga, który w czasie wojny polsko-bolszewickiej pisze swoją bardzo znaczącą "Odznakę za wierną służbę", a potem na pokolenie Marka Świdy, gdzie wojna polsko-bolszewicka była jednym z elementów owych wydarzeń. Także dla Stefana Żeromskiego wojna polsko-bolszewicka była niezwykle istotna, jej poświęcił cały fragment w "Przedwiośniu" – wymienia rozmówczyni Tomasza Miary.

Ojczyzna jako wartość nadrzędna

– Jeśli chodzi o samą Bitwę Warszawską, oczywiście powstawały teksty istotne, ale proszę pamiętać, że mit Cudu nad Wisłą, bo chętnie używano tego określenia, był wpisywany w kontekst literatury poświęconej wojnie polsko-bolszewickiej w ogóle. To był jeden z najważniejszych elementów, ale Bitwa Warszawska była poprzedzona chociażby wyprawą kijowską, której również poświęcono szereg tekstów. Pisał o tym m.in. Juliusz Kaden-Bandrowski, natomiast samym Cudem nad Wisłą zajął się nikt inny tylko Adam Grzymała-Siedlecki, który napisał niezwykle istotny tekst "Cud Wisły", opublikowany na łamach "Rzeczypospolitej" w 1920 roku. Podkreślał w nim, że zwycięstwo wynikało z ducha narodu, który się wtedy obudził, i tego cudu dokonała armia, rząd i naród zjednoczony wokół wartości, która okazała się dla niego nadrzędna, a tą wartością była niepodległość Polski, tą wartością była po prostu ojczyzna – mówi prof. Maria Olszewska.

Czytaj także:

• "Cud nad Wisłą" – jedno z najważniejszych starć w dziejach
• Rekonstrukcja Bitwy Warszawskiej w Ossowie – pirotechnika, brawura i emocje

W audycji rozmawiamy również o tym, jak o Bitwie Warszawskiej pisano po II wojnie światowej – między innymi o wydanej na emigracji powieści "Lewa wolna" Józefa Mackiewicza oraz o tekstach Edmunda Jezierskiego i Edwarda Ligockiego, które przedstawiają alternatywną wizję historii: co by się stało, gdybyśmy przegrali Bitwę Warszawską i wojnę polsko-bolszewicką.

Prof. Maria Olszewska poleca również jedną ze współczesnych publikacji nt. Bitwy Warszawskiej. – To wydana w 2006 roku powieść Sławomira Gorzyckiego "Tamtego lata. Zatajona historia Polaków". Bardzo ciekawa rzecz o młodych ludziach, którzy świadomie uciekają ze szkoły w imię wielkiego celu, czyli walki o niepodległość. Jest to opowieść o dojrzewaniu do postaw patriotycznych, do umiejętności złożenia z siebie ofiary, do wielkiej miłości do ojczyzny. To powieść, która nie jest przekłamana, daje ogromną nadzieję na to, że są rzeczy ważniejsze niż własne prywatne życie – zaznacza gość Trójki.

Literackie obrazy Bitwy Warszawskiej (Trójka do trzeciej)

12:05

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Tomasz Miara 
Gość: prof. Maria Olszewska (literaturoznawczyni z Uniwersytetu Warszawskiego)
Data emisji: 15.08.2022
Godziny emisji: 13.36

mk