Nieopowiedziane historie. Podcast "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz"

Podcast "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz" to pięcioodcinkowy audioserial radiowej Trójki poświęcony ludziom, których życie zostało naznaczone tragedią promu Jan Heweliusz w 1993 roku. To opowieść o tym, jak jeden dzień potrafi rzucić cień na kolejne dekady. Autorami podcastu są Anna Dudzińska i Michał Matus, we współpracy z Zuzanną Olbinską.

Kolejne odcinki pojawiały się co tydzień od 5 listopada do 3 grudnia. Całość jest dostępna do odsłuchania na stronie internetowej Polskiego Radia, na platformach streamingowych i w serwisie YouTube. Przypominamy, o czym opowiadał każdy z odcinków, jak pracę nad podcastem wspominają twórcy podcastu i kompozytor ścieżki dźwiękowej.  

Posłuchaj podcastu "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz":

• "Dzień, w którym przewrócił się prom". Pierwszy odcinek
• "Historia wdów". Drugi odcinek
• "Dom, dzieci, półka". Trzeci odcinek
• "A On nadal jest". Czwarty odcinek
• "Kamień". Piąty odcinek

Odcinek pierwszy. "Dzień, w którym przewrócił się prom"

Odcinek pierwszy to opowieść o dniu, w którym zatonął prom Jan Heweliusz, skonstruowana w retrospekcji. Autorzy podcastu podróżują trasą ze Świnoujścia do Ystad - tej samej, na której nocą z 13 na 14 stycznia 1993 roku przewrócił się prom. Cofnęliśmy się krok po kroku przez kolejne przełomowe momenty akcji ratunkowej i etapy ostatniego rejsu Heweliusza.

Tamtej nocy na promie było 65 osób, przeżyło dziewięć. W odcinku wsłuchujemy się w opowieści Teresy Pycińskiej, Jolanty Ułasiewicz, Krystyny Ostrzyniewskiej, Jerzego Petruka, Bogdana Zakrzewskiego, kapitana Zbigniewa Bielewskiego, kapitana Grzegorza Bordycha i członków jego załogi. 

Odcinek drugi. "Człowiek nie może być sam"

W drugim odcinku poznajemy historię Krystyny Ostrzyniewskiej - wdowy po Mieczysławie Ostrzyniewskim, cieśli okrętowym i Teresy Pycińskiej - wdowy po radiooficerze Leszku Pycińskim. Gdy katastrofa na zawsze zmieniła ich życie, odnalazły wsparcie w sobie nawzajem. Podobieństwo losów zbliżyło je do siebie i dało siłę do walki o honor i rekompensaty po śmierci mężów. Czuły się oszukane przez instytucje państwowe.

Krystyna Ostrzyniewska dopiero po 12 latach od katastrofy, otrzymała odszkodowanie zasądzone przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. To opowieść o sile wspólnego trwania, gdy wszystko dookoła się rozpada. W tym odcinku wsłuchujemy się w opowieści: Teresy Pycińskiej, Bogumiły Pycińskiej, Krystyny Ostrzyniewskiej i kapitana Marka Błusia.

Odcinek trzeci. "Dom, dzieci, półka"

W trzecim odcinku poznaliśmy tych, którzy przeżyli katastrofę. Autorzy podcastu szukają odpowiedzi na pytanie, czy po takiej tragedii można wrócić na morze. To historia zmagania się z traumą i obrazami, które wracają przez lata. To opowieść o różnych sposobach na domknięcie historii, które nie zawsze jest możliwe.

Kucharz z promu Heweliusz, Bogdan Zakrzewski nadal pracuje i pływa na tej samej trasie, na której niemal stracił życie. Motorzysta z Heweliusza, Jerzy Petruk, rzucił pracę na na statkach. W domu jego i żony Lucyny Petruk padają pytania o to, co mówiono o katastrofie, ale i o to, o czym milczano przez 12 000 dni. Poszukiwania zapomnianych rodzin ofiar katastrofy prowadzą autorów do odkrycia szwedzkich wątków związanych z tragedią polskiego promu. W odcinku trzecim wsłuchujemy się w opowieści: Lucyny Petruk, Jerzego Petruka, Bogdana Zakrzewskiego, Macieja Zaremby Bielawskiego i Aili Karlsson.

Odcinek czwarty. "A On nadal jest"

W czwartym odcinku podcastu pojawia się bardzo osobisty wymiar historii katastrofy Heweliusza. Spotykamy się z Jolantą Ułasiewicz - wdową po kapitanie promu oraz jej córką Agnieszką Chojką, która miała zaledwie 13 lat, gdy Heweliusz zatonął. Obie opowiadają o pierwszych dniach po tragedii, o wzajemnym chronieniu się przed bólem i o decyzjach, które na zawsze ukształtowały ich życie.

To opowieść o żałobie, dorastaniu w cieniu katastrofy, ale też o sile, która pozwoliła im przejść przez kolejne 12 000 dni. Usłyszeliśmy, jak wyglądała codzienność po utracie męża i ojca, jak środowisko i bliscy wpływali na ich wybory oraz jaką rolę w ich życia gra pamięć po mężu i ojcu.

W odcinku pojawiają się też kolejne kroki poszukiwań bliskich ofiar Heweliusza w Szwecji - kontakt z rodziną kierowcy ciężarówki, który zginął na Heweliuszu, wprowadza nowe wątki. Pojawia się w tych relacjach także opowieść o polskiej Agnieszce, która ponad 32 lata temu spotkała się w Szwecji z rodziną Karlssonów. To nieznana, poruszająca część większej układanki, która po latach nabiera nowego znaczenia. W odcinku "A On nadal jest" usłyszeliśmy Agnieszkę Chojkę, Jolantę Ułasiewicz, Aili Karlsson i Macieja Zerembę Bielawskiego.

Odcinek piąty. "Kamień"

Piąty odcinek zamyka historię, która zaczęła się ponad trzy dekady temu. Po 32 latach dziewczynka, która w katastrofie promu straciła niemal całą najbliższą rodzinę, może wrócić do Szwecji. Czy zechce to zrobić? To poruszająca opowieść o domykaniu wieloletniej żałoby i próbach odpowiedzi na pytania, które nigdy wcześniej nie miały szansy wybrzmieć.

W Szwecji po raz pierwszy publicznie opowiedziana zostaje również historia sześciu córek kierowcy ciężarówki, który - choć nie powinien znaleźć się na pokładzie Heweliusza - zginął w katastrofie. Aili Karlsson wraz ze swoimi siostrami Ingrid, Harriet, Kiki i Catariną dzielą się doświadczeniem straty, milczenia i trzydziestoletniego braku odpowiedzi. Ich ojca - podobnie jak matki Agnieszki - nigdy nie odnaleziono.

Wsłuchujemy się w konteksty traumy, pamięci i konsekwencji katastrofy, która po dziś dzień wpływa na życie wielu osób. To opowieść o rodzinach po obu stronach Bałtyku, o losach splątanych przypadkiem, o braku pożegnania i o tym, jak po 12 000 dni można próbować zamknąć żal, albo chociaż o nim opowiedzieć. W piątym odcinku opowiadają Maciej Zaremba Bielawski, Aili Karlsson i jej siostry: Ingrid, Harriet, Kiki, Catarina, Agnieszka, dr Małgorzata Wosińska, Jolanta Ułasiewicz.

Jak wyglądała praca przy podcaście?

Autorami podcastu są Anna Dudzińska i Michał Matus. Audioserial powstał we współpracy z Zuzanną Olbinską. Jak długo trwało zbieranie materiałów? Które rozmowy okazały się najtrudniejsze? Czy milczenie przynosi ulgę? I jaką lekcję niesie ta dramatyczna opowieść dla nas wszystkich? O kulisach dokumentu rozmawialiśmy z Anną Dudzińską i Michałem Matusem.

- Przyczyn tej katastrofy doszukuje się wiele osób, od lat. Pytanie, dlaczego ten prom zatonął bardzo interesuje ludzi. Dla nas z Michałem ważniejsze było jednak kogo w tej historii nie wysłuchano i nie usłyszano - mówi nam Anna Dudzińska. - Jak zaczęliśmy się tym tematem zajmować, nie przypuszczaliśmy nawet, w jak różne miejsca nas to zaprowadzi. Tej historii nie byłby w stanie wymyślić scenarzysta. To musi napisać życie - podkreśla dziennikarka.

- To opowieść o przeżywaniu traumy, zmaganiu się z nią. O świecie morza, który sam w sobie jest fascynujący, trochę niedostępny dla przeciętnego człowieka. Możliwość wejścia w ten świat, zbudowania opowieści, która da coś ludziom - po traumie albo stracie - bo znajdą jakiś wspólny wątek z bohaterami naszej historii - była dla nas bardzo istotna - dodaje Michał Matus.

Cała rozmowa z twórcami podcastu "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz" do przeczytania tutaj.

Muzyka do podcastu. "Malowałem obrazy w swojej głowie"

Muzykę do podcastu "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz" skomponował Mariusz Ostański. - Gdy usłyszałem, że podcast dotyczy katastrofy Heweliusza, od razu chciałem wziąć w nim udział. To ważny temat. Dlatego też podchodziłem do niego bardziej artystycznie niż komercyjnie - mówił w rozmowie z Magdaleną Hejną Mariusz Ostański.

- Piszę sporo muzyki do filmów dokumentalnych, ale tutaj zetknąłem się z czymś całkiem dla mnie nowym. Gdy dostaję ciszę, dostaję do niej obraz, który sam w sobie jest czymś, czym mogę się zainspirować. On nadaje pewien rytm, jest pewną referencją. Tutaj musiałem sobie większość scen wyobrażać. Malowałem te obrazy w swojej głowie - opowiada muzyk.

Mariusz Ostański, kompozytor muzyki do podcastu "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz".

Podcast "12 000 dni: katastrofa promu Jan Heweliusz"

Autorzy podcastu: Anna Dudzińska, Michał Matus we współpracy z Zuzanną Olbinską
Muzyka: Mariusz Ostański
Realizacja dźwięku: Michał Czajkowski, Jacek Kurkowski
Konsultacja: Bartosz Panek
Wykorzystano archiwa Polskiego Radia i Radia Szczecin
Grafika: Julia Budniok na podstawie grafiki warsztatowej Weroniki Siupki

Poszukiwania świadków katastrofy promu Jan Heweliusz z 1993 roku oraz zbieranie ich relacji zostały przeprowadzone dzięki wsparciu finansowemu sponsora, serwisu Netflix, w którym można obejrzeć serial fabularny "Heweliusz" inspirowany tymi wydarzeniami. Netflix nie jest producentem podcastu i nie ingerował w jego treść. 

Ewelina Kołaczek