Nagroda Nobla 2025. Znamy już wszystkich laureatów

6 października rozpoczął się tydzień ogłaszania laureatów Nagród Nobla. 13 października poznaliśmy laureatów z ostatniej dziedziny - ekonomii. Nagroda w każdej dziedzinie wynosi 11 mln koron szwedzkich (ok. 4,2 miliona złotych). Jeśli laureatów jest kilku, nagrodą dzielą się po równo.

Tydzień Noblowski

Decyzje Komitetu Noblowskiego w poszczególnych dziedzinach po raz siódmy komentowali na bieżąco eksperci w Centrum Współpracy i Dialogu Uniwersytetu Warszawskiego. - Stosunkowo łatwo jesteśmy w stanie zrozumieć, czego dotyczy Pokojowa Nagroda Nobla albo znamy utwory nagrodzonej poetki czy pisarza, ale czasami nagrody dotyczące fizyki czy chemii są niejasne. Tutaj przychodzą z pomocą nasi naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego, którzy tuż po ogłoszeniu laureatów rozmawiają z dziennikarzami i wyjaśniają, o co chodzi w nagrodzonym odkryciu - mówił w audycji "Zapraszamy do Trójki" Jacek Sztolcman, dyrektor Centrum Współpracy i Dialogu UW.

Laureaci z kategorii fizjologii i medycyny

W poniedziałek 6 października zgromadzenie noblowskie Instytutu Karolinska ogłosiło laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Nagrodzeni zostali Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell z USA oraz Shimon Sakaguchi z Japonii. Dzięki ich odkryciu mechanizmów regulujących obwodowo odpowiedź immunologiczną można będzie skuteczniej leczyć choroby immunologiczne czy nowotwory.

Nagroda Nobla z fizyki

We wtorek 7 października komitet Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk w swojej willi przy Uniwersytecie Sztokholmskim wskazał noblistów z fizyki. Laureatami zostali fizycy pracujący na amerykańskich uczelniach John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis za odkrycie makroskopowego tunelowania kwantowo-mechanicznego i kwantyzacji energii w obwodzie elektrycznym. Przyczyniło się ono do rozwoju kryptografii kwantowej i komputerów kwantowych. 

Nagroda Nobla z chemii

W środę 8 października poznaliśmy laureatów z chemii. Susumu Kitagawa, Richard Robson oraz Omar M. Yaghi zostali docenieni za rozwój nowego typu architektury molekularnej, tj. sieci metaliczno-organicznych. Na bazie odkryć tegorocznych noblistów z chemii udało się stworzyć liczne sieci MOF (z ang. Metal-Organic Frameworks), które mogą pomóc w walce z wieloma aktualnymi problemami, jak np. zanieczyszczeniem powietrza czy emisją toksycznych gazów. Nagroda Nobla w dziedzinie chemii przyznawana jest od 1901 roku - jako druga z pięciu nagród zapisanych w testamencie Alfreda Nobla. Do tej pory przyznano ją 116 razy, a trafiła do 197 naukowców, którzy dokonali najważniejszych odkryć lub ulepszeń chemicznych.

Literacka Nagroda Nobla

Literacką Nagrodę Nobla przyznano w czwartek 9 października. Zgodnie z przewidywaniami, trafiła w tym roku do mężczyzny (w ubiegłym roku wygrała koreańska pisarka Han Kang). Laureatem został węgierski pisarz i scenarzysta László Krasznahorkai. Pisarza doceniono "za jego fascynującą i wizjonerską twórczość, która w obliczu apokaliptycznego terroru potwierdza siłę sztuki". Nagroda w dziedzinie literatury jest przyznawana od 124 lat.

Pokojowa Nagroda Nobla

W piątek 10 października uwaga świata przeniosła się do Oslo, gdzie w siedzibie Norweskiego Instytutu Noblowskiego przewodniczący komitetu poinformował o wyborze laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Laureatką została María Corina Machado - liderka demokratycznej opozycji w Wenezueli. Machado jest znana z otwartej krytyki reżimu Nicolasa Maduro i opowiada się za demokratyzacją i przejrzystością wenezuelskiej klasy rządzącej. Wielokrotnie ścierała się z organami władzy, gdy denuncjowała korupcję i nadużycia.

Nagroda Nobla z ekonomii

Ostatnią, szóstą dziedziną, w której przyznawana jest Nagroda Nobla, to nauki ekonomiczne. W tej dyscyplinie Królewska Szwedzka Akademia Nauk laureata ogłosiła w poniedziałek 13 października. Ekonomiczny Nobel nie został wymieniony w testamencie fundatora, dlatego przyznawane od 1969 roku wyróżnienie formalnie nazywa się Nagrodą Banku Szwecji im. Alfreda Nobla i jako jedyne finansowane jest z funduszy szwedzkiego banku centralnego. 

Tegorocznymi laureatami zostali Joel Mokyr, Philippe Aghion i Peter Howitt. Joela Mokyra z Northwestern University w USA nagrodzono za "zidentyfikowanie wstępnych wymagań dla osiągnięcia zrównoważonego wzrostu dzięki postępowi technologicznemu". Philippe Aghion z College de France i London School of Economics and Political Science oraz Peter Howitt z uniwersytetu Browna w USA zostali nagrodzeni za "teorię zrównoważonego wzrostu poprzez proces twórczej destrukcji".

Tajne nominacje

Nominacje i dokumenty dotyczące wyboru laureatów pozostają tajne przez 50 lat. Według tradycji sekretarze poszczególnych komitetów noblowskich próbują poinformować zainteresowanych o przyznanej nagrodzie telefonicznie tuż przed ogłoszeniem werdyktu. Z różnych powodów bywa to trudne, np. gdy miejsce, w którym przebywa laureat, znajduje się w innej strefie czasowej i trwa tam noc.

Pod sufitem Muzeum Nagrody Nobla w Sztokholmie, nad głowami zwiedzających, na szynach niczym na karuzeli poruszają się portrety wszystkich dotychczasowych noblistów w losowej kolejności. Jest ich 1012; aby dwukrotnie zobaczyć zdjęcie wybranej przez siebie osoby, trzeba by czekać sześć godzin. Wkrótce dołączone do nich zostaną zdjęcia tegorocznych laureatów - będzie to co najmniej sześć, a najpewniej kilkanaście osób. W naukach ścisłych nagrodę dzielą zazwyczaj między siebie dwaj lub trzej naukowcy. Mimo dużej liczby laureatów Nagroda Nobla nie traci na wartości, a wkład nagrodzonych jest nie do przecenienia - można dowiedzieć się na wystawie poświęconej noblistom.

Ewelina Kołaczek