Pisanki – historia, techniki zdobienia i symbolika. Najpopularniejszy wielkanocny zwyczaj okiem etnologa (Pora na Trójkę)
Pisanki – wielkanocny zwyczaj najtrwalszy w swojej kruchości
2022-04-15, 06:04 | aktualizacja 2022-04-15, 14:04
Wielkanoc kojarzy nam się przede wszystkim z pisanką – kruchą, barwioną na jednolity kolor, ozdabianą za pomocą włóczki czy też z wzorami wydrapanymi za pomocą ostrego narzędzia. Pisanki to najpopularniejsza tradycja wielkanocna świata, o czym w audycji "Pora na Trójkę" opowiedziała Magdalena Lesicka, etnolog z Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.
- Najstarsze pisanki powstały 3 tys. lat p.n.e. w Mezopotamii, rządzonej przez króla Temera, a najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z końca X wieku.
- Ze względu na techniki zdobienia pisanki można podzielić na m.in.: drapanki, kraszanki, oklejanki, nalepianki, ażurki czy pisanki batikowe.
- Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej jajkiem posługiwano się w czasie choroby – turlano nim po ciele zwierzęcia czy człowieka, bo wierzono, że jajko odda życiodajną moc i zabierze chorobę. Często też kładziono jajko pod podwaliny domu i rzucano w pierwszą skibę zaoranej ziemi.
Pisanki – znane jeszcze przed narodzinami Chrystusa
Najstarsze pisanki powstały 3 tys. lat p.n.e. w Mezopotamii, rządzonej przez króla Temera. Tradycja malowania jajek znana była w czasach Cesarstwa Rzymskiego – wspominali o niej Owidiusz, Pliniusz Młodszy i Juwenalis. Najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z końca X wieku i zostały odnalezione na terenie dzisiejszego województwa opolskiego. – To świadectwa tradycji, która przeobraża się cały czas – powiedziała etnolog z Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku Magdalena Lesicka.
Najczęściej czytane
Drapanki, nalepianki, kraszanki
Ze względu na techniki zdobienia pisanki można podzielić na: drapanki (powstające przez drapanie ostrym narzędziem zewnętrznej barwionej powłoki jajka), kraszanki (powstające przez gotowanie jajka w barwionym wywarze), oklejanki (przyozdobione sitowiem lub włóczką wełnianą), nalepianki (ozdobione różnobarwnymi wycinankami z papieru) oraz ażurki (wykonywane techniką polegającą na nawiercaniu w wydmuszce jajka otworów za pomocą malutkiego wiertła).
– Na Pomorzu czy na Kaszubach pisanki były obecne w jednokolorowych formach, bez żadnych zdobień, natomiast całe Mazowsze, Kurpiowszczyzna, Podlasie czy Polska południowo-wschodnia to przeróżne, niezwykłe techniki, np. pisanki batikowe – najstarsze na świecie, pisane woskiem. Za pomocą specjalnego rysika jajka są pokrywane woskiem i wielokrotnie barwione, co daje nam bardzo złożoną ornamentykę – wyjaśniła etnolog.
Posłuchaj
4:11
Dodaj do playlisty
Pisanka – symbol życia i magia
Zdobienie jajek ma funkcję nie tylko estetyczną. Jajko samo w sobie było symbolem życia, a ornamenty miały za zadanie zdwojenie "magii". – W tę "magię" wierzono jeszcze przed wojną. Jajkiem posługiwano się w czasie choroby – turlano nim po ciele zwierzęcia czy człowieka, bo wierzono, że jajko odda życiodajną moc i zabierze chorobę. Często też kładziono jajko pod podwaliny domu i rzucano w pierwszą skibę zaoranej ziemi – mówiła Magdalena Lesicka.
Dziś dawne metody zdobienia jajek często ustępują miejsca sztucznym barwnikom czy naklejkom z tworzywa sztucznego, co nie zmienia jednego – tradycja wykonywania pisanek jest nadal żywa. – Potrzeba robienia pisanek pozostaje. Jest ciągłość kodu kulturowego, ale w formie adekwatnej do naszych czasów – zauważyła ekspertka.
Pokaz tworzenia tradycyjnej pisanki wielkanocnej - opowiada pan Roman Prószyński/Wojewódzki Ośrodek Kultury w Lublinie
***
Tytuł audycji: Pora na Trójkę
Prowadzi: Łukasz Sobolewski
Gość: Magdalena Lesicka (etnolog z Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku)
Data emisji: 15.04.2022
Godzina emisji: 6.48
kr