Jacek Trznadel (1930 - 2022) – życie i twórczość (Trójka literacka)
Jacek Trznadel – od flirtu z komunizmem do "Hańby domowej"
2022-02-13, 14:02 | aktualizacja 2022-02-13, 18:02
23 stycznia w wieku 91 lat zmarł profesor Jacek Trznadel – ceniony krytyk literacki, pisarz, poeta i tłumacz. Sylwetkę autora "Hańby domowej" Magdalena Złotnicka omówiła wraz z historykiem literatury prof. Maciejem Urbanowskim.
Jacek Trznadel – wczesna młodość i okres zachwytu komunizmem
Jacek Trznadel urodził się 10 czerwca 1930 r. w Olkuszu. Podczas wojny ukończył gimnazjum w Krakowie, potem jego rodzina przeniosła się do Wrocławia. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim, po drugim roku przeniósł się na studia do Warszawy. Pracę magisterską napisał na temat poezji Mieczysława Jastruna, a pracę doktorską – o twórczości Leśmiana. Po studiach Jacek Trznadel podjął pracę w Instytucie Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W 1964 r. uzyskał stopień doktora, w roku 1976 habilitował się, a w 1992 r. uzyskał tytuł profesora.
W latach 50. uchodził za obiecującego krytyka literackiego i pisywał artykuły w stylu epoki – atakował "służalczą rolę Kościoła", zachwycał się socrealistycznymi wierszami Mieczysława Jastruna i Adama Ważyka, "Słowem o Stalinie" Władysława Broniewskiego. W 1956 r., po dojściu do władzy Władysława Gomułki, zapisał się do PZPR. W jednym z wywiadów wyznał, że portret Stalina wisiał u niego w domu na honorowym miejscu.
W 1966 r. Trznadel wyjechał do Francji, gdzie prowadził lektorat języka polskiego na Sorbonie. W 1968 r., po agresji na Czechosłowację, rozważał odesłanie legitymacji partyjnej, ale ostatecznie zrobił to w roku 1970, po powrocie do kraju.
W latach 60. ukazały się jego eseje literackie – "Róże trzecie" (1966) – oraz kolejne tomy wierszy: "Wyjście" (1964), "Gdzie indziej" (1971), "Rana" (1974).
Posłuchaj
48:22
Dodaj do playlisty
"Hańba domowa": rozmowa z Herbertem
W latach 80. współpracował też z innymi wydawnictwami drugoobiegowymi, najbardziej jednak znaczącym głosem Trznadla w tym okresie okazała się "Hańba domowa" – zbiór wywiadów z pisarzami na temat ich stosunku do stalinizmu.
– "Hańba domowa" miała ogromne znaczenie. Ukazała się w szczególnym momencie w dziejach Polski, czyli w okresie stanu wojennego. Książka była wstrząsem moralnym i estetycznym, bo Trznadel powracał do problematyki zaangażowania polskich pisarzy po stronie komunizmu, budowania komunizmu, tego, co nazywano czasem "ukąszeniem heglowskim". Nawiązujący do Norwida tytuł jednoznacznie oceniał to zaangażowanie – skomentował prof. Maciej Urbanowski.
Wywiad Trznadla ze Zbigniewem Herbertem pt. "Wypluć z siebie wszystko" – najważniejsza rozmowa z "Hańby domowej" – ukazał się po raz pierwszy na łamach "Kultury Niezależnej" w styczniu 1986 r. Autor "Pana Cogito" bezwzględnie oceniał w nim pisarzy, którzy w latach 50. angażowali się w budowę nowego ustroju.
– Zwłaszcza od momentu wywiadu pomiędzy Trznadlem a Herbertem, ich relacje były przyjacielskie, chociaż należeli do dwóch przeciwstawnych biegunów polskiej powojennej inteligencji. Herbert pochodził z zupełnie innej strony, również jeżeli chodzi o pokolenie. Widać, że ich wspólnota myślenia była bardzo wyraźna. W twórczości poetyckiej Jacka Trznadla były widoczne echa herbertowskie – stwierdził gość Trójki literackiej.
Twórczość po 1989 roku
Po roku 1989 Jacek Trznadel wydał m.in. zbiory esejów: "Ocalenie tragizmu", "Spojrzeć na Eurydykę", "Spór o całość. Polska 1939–2004" oraz tomy wierszy "Dzikie gęsi. Podręczna centuria snów", "Utajone w oddechu", "Bez odbioru".
W 1994 r. pracował jako członek komisji opracowującej projekt konstytucji z ramienia Solidarności. Pozaliteracką sprawą, która przez lata angażowała Jacka Trznadla, było wyjaśnienie zbrodni katyńskiej.
Jacek Trznadel został pochowany na Powązkach Wojskowych 7 lutego 2022 roku.
***
Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Magdalena Złotnicka
Gość: prof. Maciej Urbanowski (historyk literatury, Uniwersytet Jagielloński)
Data emisji: 13.02.2022
Godzina emisji: 11.09
IAR/kr