Joanna Żubrowa. Pierwsza polska żołnierz

– Jej życie to gotowy scenariusz filmowy. Urodziła się w 1782 roku na Ukrainie. Pochodziła rodziny szlacheckiej, gdzie była najstarszym dzieckiem. O początkach jej edukacji wiemy niewiele. Nie ulega jednak wątpliwości, że była wychowywana w duchu patriotycznym – mówiła profesor Małgorzata Ewa Kowalczyk z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

– Jako trzynastolatka zakochała się bez pamięci w jeńcu wojennym, uczestniku powstania kościuszkowskiego, poruczniku Janie Domosławskim. Dwa lata później wyszła za niego za mąż. Domosławski zmarł jednak niespodziewanie osiem lat później. Młoda wdowa bardzo szybko zaprzyjaźniła się z Maciejem Żubrem, który pracował w kancelarii prawnej. To była ogromna miłość, w imię której Joanna wstąpiła do służby wojskowej – opowiadała.

Posłuchaj

49:33

Pierwsza kobieta w wojsku. Historia Joanny Żubrowej (Leniwe przedpołudnie/Trójka)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Kobieta w wojsku

– Joanna stała się żołnierzem w wyniku kamiennego uczucia. Krótko po wybuchu wojny francusko-pruskiej w 1806 roku Napoleon Bonaparte zapowiedział utworzenie Państwa Polskiego. Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki napisali odezwę, która nawoływała Polaków do walki o niepodległość. Pojedyncze egzemplarze dotarły też na Wołyń, w tym do rąk Joanny i Macieja. Wraz z grupą znajomym chcieli przedostać się do zaboru rosyjskiego. Joanna postanowiła wtedy, że nie puści męża samego i pojedzie razem nim – usłyszeliśmy w audycji "Leniwe przedpołudnie".

– Maciej wstąpił do Drugiego Pułku Piechoty w Warszawie. Joanna, podążając za nim stwierdziła, że również wstąpi do wojska. W ukryciu przed mężem obcięła włosy, kupiła mundur i bez jego świadomości zaciągnęła się do tego samego pułku i kompanii, w której służył. Co więcej, podała się za jego brata – mówiła profesor.

– Jak przyznała w pamiętnikach, miała urodę męską. Podkreślała również, że w wojsku byli żołnierze, którzy bardziej przypominali kobiety, niż ona. Mąż stwierdził, że nie może jej wydać, dlatego przez lata funkcjonowali jako rodzeństwo. Joanna zrobiła w wojsku zawrotną karierę. Miała umiejętności manualne, więc zaczęła przerabiać mundury. Cieszyła się wielkim uznaniem swoich dowódców. Co ciekawe, chodziła do sklepików, w których kupowała nici, igły oraz guziki. Właścicielka jednego z nich, starsza kobieta, zakochała się w przebranej Żubrowej. Namawiała ją do porzucenia służby wojskowej, oferowała swoją rękę i przepisanie majątku – usłyszeliśmy w opowieści. 

Wola walki i odznaczenia 

– Joanna była osobą niezwykle dzielną. Po pewnym czasie współtowarzysze odkryli jednak, że jest kobietą. Postanowili wtedy na nią donieść i zażądać jej usunięcia. Nie zgadzali się na to, by była wynagradzana na równi z nimi i podobnie jak oni, miał prawo dzierżyć broń. Kapitan bardzo lubił i cenił zarówno Joannę jak i jej męża. Odesłał ich do pułkownika, a ten zgodził się, by Joanna została w wojsku. Musiała być jednak służyć w swoim mundurze i nie mogła pobierać żywności – zaznaczyła profesor. 

– Pierwsza nominacja do Orderu Virtuti Militari została zgłoszona po udziale Joanny w Bitwie o Zamość. Pozostali żołnierze nie zgodzili się jednak na przyznanie odznaczenia, a jedynie na wynagrodzenie pieniężne. To był dyshonor dla Joanny. Przeniosła się do innego pułku, gdzie szybko awansowała na sierżanta i wzięła udział w kampanii Napoleona – opowiadała historyk. – Order przyznano jej odwagę w walce z Rosją i rany odniesione nad Berezyną. Osobiście odebrała wyróżnienie i nigdy się z nim nie rozstawała, nosząc order przypięty do sukni – podsumowała.  

W audycji ponadto:

• 120 lat Filharmonii Narodowej w Warszawie. Gość: Antoni Wit, dyrygent;
• Wypadające włosy u kobiet. Objaw powiązany jest m.in. z koronawirusem. Gość: Iga Chmielewska, fryzjer; 
• Fragmenty Mury Berlińskiego w Warszawie. Gość: doktor Edgar Sukiennik z Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego. 

***

Tytuł audycji: Leniwe przedpołudnie
Autorka audycji: Anna Popek
Gość: dr hab. Małgorzata Ewa Kowalczyk (Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego)
Data emisji: 7.11.2021
Godzina emisji: 10.07

zch