Reklama

Krzeszowice: uzdrowisko, dwa pałace Potockich i ciekawa historia

2023-10-30, 19:10 | aktualizacja 2023-10-30, 19:10

Krzeszowice to miejscowość położona na północny wschód od Krakowa. W czasach swojej świetności, a więc w wieku XVIII i na początku XIX, należała do znanych polskich rodzin: Czartoryskich i Potockich. Im zawdzięcza rozwój oraz najwięcej śladów historycznych i zabytków.

Pierwsze wzmianki o Krzeszowicach pochodzą z końca XIII wieku, kiedy to Fryczek Freton z Bytomia otrzymał przywilej założenia we wsi Cressouicy sołectwa na prawie magdeburskim.
Wody lecznicze (siarczane) odkryto tu już w XVII wieku, ale rozwój uzdrowiska zaczął się dopiero w pod koniec lat 70. wieku XVIII.

Krzeszowice: uzdrowisko siarczkowe

Pierwsze wzmianki o Krzeszowicach pochodzą z roku 1286, kiedy to Fryczek Freton z Bytomia otrzymał od biskupa Pawła z Przemankowa przywilej założenia we wsi Cressouicy (znajdującej się na terenie obecnych Krzeszowic) sołectwa na prawie magdeburskim. To była dobra inwestycja: niespełna 50 lat później był tu już kościół i posiadłość się rozwijała, gdyż w kolejnych latach zbudowano tu kolejny kościół, szkołę i karczmę.

Na początku XVII wieku odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód siarczanych, a z 1625 roku pochodzi pierwszy opis ich wykorzystania do leczenia bydła. Jednak trzeba było czekać jeszcze ponad 100 lat, aby Krzeszowice otrzymały status uzdrowiska. Stało się to za sprawą księcia Augusta Czartoryskiego, który zlecił badania wód siarczanych przez lekarzy pod kątem ich wykorzystania w celach leczniczych. Za przełomie lat 70. i 80. XVIII wieku ocembrowano źródło wody, wybudowano pierwsze łazienki i rozpoczęto leczenie pacjentów. Plany uzdrowiskowe energicznie realizowała żona Augusta, Izabela Czartoryska.

Stary Pałac: wieloletnia prowizorka

W 1816 roku Krzeszowice przejął wnuk Izabelli Czartoryskiej, Artur Potocki, i jego żona Zofia z Branickich. To za ich sprawą miejscowość wzbogaciła się aż o dwa pałace. Pierwszy z nich, tzw. Stary Pałac, to zaadaptowany stary lamus [jedno- bądź dwukondygnacyjny obszerny budynek gospodarczy, często służący do przechowywania cennych rzeczy – red], który stanowił siedzibę rodu w czasie, kiedy budowano Nowy Pałac. Ta w założeniu „tymczasowa siedziba” służyła Potockim blisko 40 lat! – Po wybudowaniu nowej rezydencji Stary Pałac przeznaczono na mieszkania dla zarządców majątku. Dziś budowla służy mieszkańcom miasta i gminy – mówi Marek Gaworski, autor książek i przewodników po polskich pałacach i zamkach.

Nowy Pałac: zbiory i pamiątki Potockich

Nowy Pałac planowano wybudować w Krzeszowicach już pod koniec XVIII wieku, a pierwsze plany zleciła księżna Izabela Lubomirska. Jednak ostateczne plany i kształt willi ukształtowały się dopiero na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku. Powstała obszerna, zbudowana na wzniesieniu willa w modnym wtedy stylu włoskim. Składały się na nią główny, dwupiętrowy budynek z czterema narożnymi wieżami oraz dodatkowymi skrzydłami zamykającymi dziedziniec. Do tego należy dodać jeszcze oranżerię i taras widokowy.

– Potoccy w pałacu gromadzili pamiątki rodzinne, obrazy, zbiory porcelany i dzieła sztuki. W połowie 1858 roku do rezydencji trafiły piękne, kręcone schody gdańskie, które dzisiaj możemy podziwiać w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie trafiły zaraz po wojnie – opowiada rozmówca Marty Piaseckiej.

Po okupacji, w czasie której w Krzeszowicach swoją rezydencję urządził sobie Hans Frank, majątek został znacjonalizowany. W pałacu mieścił się ośrodek szkolno-wychowawczy, a po jego wyprowadzce planowano tu urządzić ośrodek rehabilitacyjny, jednak, jak to wtedy często bywało, zabrakło pieniędzy. Od końca lat 70. Nowy Pałac był opuszczony i niszczał. W 2016 roku ponownie trafił w ręce spadkobierców rodziny Potockich. Czy to początek nowego rozdziału w historii tej niezwykłej budowli?