Stanisław Rembek – przywracanie należnego mu miejsca

Rok temu ukazały się trzy pierwsze tomy "Dzieł zebranych" Stanisława Rembeka, niedawno – kolejne trzy. Przygotował je do druku historyk literatury polskiej prof. Maciej Urbanowski, krytyk literacki, edytor, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Można powiedzieć, że w ten sposób dopiero teraz rozpoczął się proces przywracania Rembekowi należnego mu miejsca w historii polskiej literatury XX wieku.

Wśród wielu utworów Stanisława Rembeka na szczególną uwagę zasługują dwie powieści wydane jeszcze w latach 30. XX w.: na poły autobiograficzny "Nagan", łączący wątki osobistego życia bohaterów z autentycznym tłem wojennych wydarzeń na froncie rosyjskim w roku 1919 oraz "W polu", ukazująca dzieje walki i odwrotu polskiego oddziału piechoty, zmagającego się z okrucieństwem i grozą wojny aż do tragicznego końca. Autor brał aktywny udział w wojnie polsko-bolszewickiej – jako kanonier 10. Kaniowskiego Pułku Artylerii Polowej był jej uczestnikiem od sierpnia 1919 do stycznia 1921. Wojenne wydarzenia odcisnęły piętno na całej jego twórczości, w której z niespotykanym wcześniej w literaturze polskiej realizmem opisywał frontową rzeczywistość.

W czasach II Rzeczypospolitej jego utwory były nagradzane i doceniane przez tak wybitnych krytyków, jak Karol Irzykowski, Julian Krzyżanowski czy Kazimierz Wyka. Maria Dąbrowska zgłosiła go do nagrody "Wiadomości Literackich", stawiając twórczość Rembeka wyżej od prozy Ericha Marii Remarque'a. Niestety: 1 września 1939 roku i wszystko, co się potem działo, pokrzyżowało, jego dalsze plany literackie.

Przeczytaj także

• "Polska naszych marzeń". Kresy Wschodnie w prozie Wiesława Helaka
• Literacko-rodzinne drogi Wacława Holewińskiego
• "Rozmowy ważniejsze od futbolu". Ludzkie dramaty ukryte w sporcie

– Nawet wśród studentów polonistyki i akademików Stanisław Rembek nie jest nazwiskiem oczywistym. Także pewnie dlatego, że w przypadku starszych pokoleń nie widniał w spisach lektur na polonistyce – był pisarzem po prostu nieobecnym – mówi rozmówca Tomasza Zaperta, prof. Maciej Urbanowski. – Pytanie o przyczyny tej nieobecności? Różne są odpowiedzi: jedną jest to, że najważniejsze swoje Rembek książki poświęcał wojnie roku 1920. Inna odpowiedź mówi o tym, że ukazywał w krytycznym świetle Rosję i Rosjan. Pisał także o kwestiach zdrady, kolaboracji, a więc tematach niewygodnych w okresie PRL-u. A fakt, że przez dłuższy czas był związany z wydawnictwem PAX również nie ułatwiało wejścia na literackie salony czy to PRL-u, czy to opozycji – wylicza.

– Takie mozolne powracanie Rembeka, przypominanie jego tekstów, z których część pozostała zagrzebana w czasopismach, część, a nawet cała powieść, w rękopisach, to jest praca adekwatna do jego miejsca. Bo uważam, że jest to jeden z naszych najciekawszych, najważniejszych prozaików międzywojennych i powojennych – dodaje.

Wyrok na Franciszka Kłosa/YouTube TVP Historia

Posłuchaj

52:54

Stanisław Rembek - twórca niedoceniany, bo nieznany (Trójka literacka)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Tomasz Zapert
Gość: prof. Maciej Urbanowski (historyk literatury polskiej, krytyk literacki, edytor, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Data emisji: 31.07.2022
Godzina emisji: 14.06

pr