120 lat Nagrody Nobla. Historia, sylwetki polskich Noblistów, ciekawostki

• 10 grudnia 2021 roku Nagrody Nobla wręczane są po raz sto dwudziesty. Pierwsza w historii uroczystość odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie, a jednym z Noblistów był Wilhelm Conrad Roentgen, odkrywca jednego z rodzajów promieni elektromagnetycznych. 
• Nagrody Nobla przyznaje istniejąca od 1786 roku Akademia Szwedzka. To elitarne grono składa się z jedynie 18 członków, z których każdy sprawuję swoją funkcję do końca życia. 
• Już w trzecim roku przyznawania nagród laureatką Nobla została Maria Curie-Skłodowska. Do innych polskich Noblistów należą także: Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Lech Wałęsa, Józef Rotblat, Wisława Szymborska i Olga Tokarczuk.
• Akademia Szwedzka już ogłosiła Laureata Literackiej Nagrody Nobla 2021. Został nim pochodzący z Tanzanii pisarz, autor dziesięciu powieści Abdulrazak Gurnah. 

Uroczość wręczenia Nagrody Nobla dziś i 120 lat temu

W Sztokholmie właśnie odbywa się uroczystość wręczenia Nagród Nobla w dziedzinach: literatury, fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny oraz nauk ekonomicznych. Z uwagi na pandemię koronawirusa w tym roku, podobnie jak poprzednio, laureaci pozostaną w swoich krajach, a uroczystość zaplanowano online. Będzie ją można obejrzeć w internecie.

Te najważniejsze nagrody wręczane są co roku właśnie 10 grudnia, w rocznicę śmierci ich fundatora Alfreda Nobla. Przed swoją śmiercią szwedzki wynalazca dynamitu ofiarował 30 mln koron szwedzkich na stworzenie funduszu, z którego do dziś nagradzani są laureaci.

Powróćmy jednak do dnia 10 grudnia 1901 roku, kiedy to Nagrody Nobla zostały przyznane po raz pierwszy. Uroczystość odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie. Wówczas nagrodę w dziedzinie fizyki otrzymał Wilhelm Conrad Roentgen za odkrycie jednego z rodzajów promieni elektromagnetycznych. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali założyciel Czerwonego Krzyża Jean Henri Dunant oraz francuski ekonomista i polityk Frédéric Passy.

Akademia Szwedzka. Geniusz i smak… grochówki

– Nagroda Nobla jest tak wyjątkowa, że otrzymanie jej zawsze będzie nobilitowało – stwierdza dr hab. Arkadiusz Jabłoński, socjolog z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Kim jednak są osoby, które decydują, którzy naukowcy i literaci otrzymają te najważniejszą nagrodę świata? – My tak ładnie to nazywamy Akademią Szwedzką lub Królewską Akademią Nauk, ale to jest dosyć zamknięta grupa ludzi – zaskakuje.

Posłuchaj

3:55

W 1901 roku po raz pierwszy przyznano Nagrody Nobla. Jaka jest historia najważniejszych nagród świata? (Pora na Trójkę)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Akademię Szwedzką 20 marca 1786 roku założył szwedzki król Gustaw III. Jego celem było stworzenie niezależnej instytucji kulturalnej i naukowej, mającej dbać o rozwój krajowej literatury i języka. Akademia Szwedzka składa się z jedynie 18 członków, z których każdy sprawuję swoją funkcję do końca życia. Ich wspólne motto brzmi "Snille och smak" (tłum. "Geniusz i smak").

Wśród członków Akademii Szwedzkiej wytworzyły się pewne specyficzne tylko dla niej zwyczaje, które, podobnie jak w przypadku np. brytyjskiej rodziny królewskiej, pozostają niezmienne od lat. Przykładowo, mimo że już od około pół wieku Szwedzi zwracają się do siebie wyłącznie na "Ty", członkowie Akademii nadal używają wobec siebie formy "Pan/Pani". Ponadto za udział w spotkaniach nie otrzymują zapłaty, a jedynie srebrne żetony z wizerunkiem Alfreda Nobla, które można wymienić na pieniądze i wydać np. na bilet na pociąg do domu. Każdorazowo po spotkaniu członkowie Akademii udają się na obiad do sztokholmskiej restauracji "Den Gyldene Freden", gdzie przynajmniej raz w roku raczą się grochówką.

Obecnie w elitarnym, 18-osobowym gronie przyznającym Nagrody Nobla znajdują się m.in. pisarz Peter Englund, językoznawca Göran Malmqvist, profesor lingwistyki komputerowej Sture Allén, prawnik Eric M. Runesson oraz pisarka i filozof Åsa Wikforss.

Polscy Nobliści

Dwa lata temu wymienieni wyżej ludzie nauki zadecydowali, że literacką nagrodę Nobla odbierze Olga Tokarczuk. Na chwile obecną jest ona ostatnią polską noblistką. Pierwszą polską noblistką także była kobieta. Już podczas trzeciej edycji nagród szwedzka kapituła uhonorowała Marię Skłodowską-Curie nagrodą z fizyki. Osiem lat później odebrała ona też drugą nagrodę za odkrycie pierwiastków – polonu i radu.

Przed wojną listę polskich laureatów Nagrody Nobla uzupełnili jeszcze dwaj pisarze – Henryk Sienkiewicz i Władysław Reymont. W 1980 roku literacką Nagrodę Nobla odebrał Czesław Miłosz, a trzy lata później Pokojową Nagrodą uhonorowano Lecha Wałęsę. Przywódca "Solidarności" nie zdecydował się na przyjazd do Oslo, ponieważ obawiał się, że władze PRL przeszkodzą mu w powrocie do kraju. Dlatego w jego imieniu Nagrodę odebrali małżonka Danuta i syn Bogdan, a przemowę Wałęsy odczytał historyk i opozycjonista Bohdan Cywiński.

23 lata później Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał Józef Rotblat – polski fizyk żydowskiego pochodzenia i, co ciekawe, współtwórca bomby atomowej. Na koniec jeszcze jedna nagroda literacka dla Polski. Poetka Wisława Szymborska otrzymała ją w 1996 roku. 

Laureaci Nagrody Nobla 2021

Akademia Szwedzka już ogłosiła Laureata Literackiej Nagrody Nobla 2021. To tanzański pisarz Abdulrazak Gurnah. Nagrodzono go za "za bezkompromisową i cechującą się współczuciem refleksję nad skutkami kolonializmu i losem uchodźców, znajdujących się w przepaści między kulturami i kontynentami".

Announcement of the 2021 Nobel Prize in Literature/Nobel Prize

W dziedzinie fizyki Noblem uhonorowani zostali Syukuro Manabe, Klaus Hasselmann i Giorgio Parisi. W dziedzinie chemii – Benjamin List i David W.C. MacMillan. W dziedzinie fizjologii lub medycyny – David Julius i Ardem Patapoutian. W dziedzinie ekonomii – David Julius, David Card, Joshua D. Angrist i Guido W. Imbens. Laureatami Pokojowej Nagrody Nobla w 2021 roku zostali Maria Ressa oraz Andreyevich Muratov.

***

Tytuł audycji: Pora na Trójkę
Prowadzi: Łukasz Sobolewski
Autor materiału reporterskiego: Michał Fedusio
Data emisji: 10.12. 2021
Godzina emisji: 8.13 

IAR/kr