Antoni Libera o Januszu Szpotańskim (Trójka literacka)
34:46Janusz Szpotański. Biografia kpiarza
Poeta, krytyk, teoretyk literatury, utytułowany szachista, ale przede wszystkim najwybitniejszy satyryk epoki PRL-u. Biografia Janusza Szpotańskiego, przez przyjaciół nazywanego Szpotem (niem. Spott – szyderstwo, kpina), jest znana głównie z jego opowieści, które zostały zapisane przez Antoniego Liberę i wydane jako fragmenty jego biografii. Pisarz, tłumacz i znawca twórczości Samuela Becketta był gościem "Trójki Literackiej".
Janusz Szpotański
Foto: PAP/Janusz Mazur
Janusz Szpotański - siła ironii i drwiny
Inteligent z rodziny "obszarniczej"
Janusz Szpotański urodził się 14 września 1929 w Warszawie jako syn adwokata. – Z jego opowieści wiem, że był to dom wybitnie inteligencki. To była inteligencja warszawska o korzeniach mieszczańskich – powiedział Antoni Libera, który poznał Szpotańskiego w połowie lat 70.
Zawód ojca okazał się być problemem w czasach studenckich. – "Szpot" zdecydował się iść na polonistykę, mimo że miał umysł ścisły. Egzamin zdał błyskotliwie, jednak zajrzano do papierów. Uznano i zapisano, że był z rodziny obszarniczej, a takich ludzi po prostu odrzucano.
Dodaj do playlisty
Zemsta na języku rosyjskim
Janusz Szpotański, pod pretekstem braku miejsc, nie został przyjęty na polonistykę. Za to zaproponowano mu miejsce na… wydziale rusycystyki. – "Szpot" był trochę załamany, ale postanowił nauczyć się języka. To zaprocentowało potem w niezwykły sposób, bo dzięki temu, że poznał rosyjski, mógł napisać "Carycę i zwierciadło", gdzie dokonał zemsty na języku rosyjskim, niczym Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" i "Dziadach" – opowiadał Libera.
Swoją przygodę z rusycystyką zakończył po napisaniu żartobliwego wiersza na temat jednej z koleżanek ze studiów, za nie przepadał. "To nad grobem Widerszpili cicho kwili Dżugaszwili" – brzmiały słowa dzieła. Wieść o nich rozeszła się, a Szpotański został wyrzucony ze studiów. Był 1952 rok.
Niebieski ptak
Po wydaleniu ze studiów Szpotański porzucił poezję satyryczną na 10 długich lat. Był zwykłym urzędnikiem pocztowym, a jednocześnie instruktorem szachowym. – Prowadził życie niebieskiego ptaka. Jego dzień składał się z trzech etapów. Rano szedł do pracy, po południu szedł do klubu, gdzie uczył, a wieczorem odbywały się zakrapiane zabawy. Rano w pracy odsypiał te zabawy pod biurkiem. To było mrożkowskie, komiczne – mówił gość audycji.
Sztukę "Cisi i gęgacze, czyli bal u prezydenta" – utwór będący pamfletem przeciwko rządom Władysława Gomułki, Szpotański wymyślił w przededniu 1964 roku. – Władza ludowa postanowiła świętować XX-lecie swojej władzy w Polsce paradą. Szpotański pomyślał, że to 20-lecie będzie świętował po swojemu. Do różnych znanych melodii napisał nowe teksty ośmieszające władzę – kontynuował opowieść AntoniF Libera. Historia z czasów studiowania rusycystyki się powtórzyła. Zadenuncjowany przez znanego z filmu "Popiół i diament" aktora Adama Pawlikowskiego, Szpotański zapłacił za "Cichych i gęgaczy" trzema latami odsiadki
Ponadczasowe teksty czy ciekawostki historyczne?
Szpotański zawsze pisał utwory aktualne, odnoszące się do współczesnych jemu wydarzeń. Jak czyta się je dziś, 20 lat po jego śmierci? W odpowiedzi na to pytanie Antoni Libera podaje przykład poematu "Caryca i zwierciadło". – Niby dotyczy on epoki Breżniewa i Nixona, ale był to pryzmat, przez który "Szpot", w ślad za Mickiewiczem, napisał rozprawę na temat tego, czym była Rosja na przestrzeni dziejów. To rodzaj portretu cywilizacji rosyjskiej na najwyższym poziomie.
„Szpot” #01, Nowy Napis Co Tydzień #006/Instytut Literatury
***
Tytuł audycji: Trójka literacka
Prowadzi: Magdalena Złotnicka
Gość: Antoni Libera (pisarz, tłumacz, znawca twórczości Samuela Becketta)
Data emisji: 19.09.2021
Godzina emisji: 13.08
kr