Jakie smaczki można znaleźć w nazwach tradycyjnych wigilijnych potraw?

Samo słowo "wigilia" jest pochodzenia łacińskiego, od słowa "vigilia", które oznaczało "czuwanie, "straż". Co ciekawe, ma ono też wiele wspólnego np. ze słowami "wegetacja" i "wegetarianizm".

Kolacja rano czy wieczorem?

Jak tradycja nakazuje, kiedy zapala się pierwsza gwiazda, zasiadamy do wigilijnej kolacji. Skąd wzięło się słowo "wigilia" już wiadomo, ale jest jeszcze kwestia "kolacji". W języku polskim oznacza ono wieczorny posiłek (niegdyś zwany "wieczerzą") ale np. po włosku "colazione" oznacza… śniadanie! Skąd taka różnica?

- Oba te słowa pochodzą z łacińskiego słowa "colatio", które znaczyło "zbieranie", "składanie", zestawianie" i dotyczyło zarówno rzeczy, np. pieniędzy, jak i ludzi, np. wojsk. W średniowieczu pojawiło się kolejne znaczenie: "zebranie w celu odbycia dysputy" - tłumaczy Kamil Pawlicki, doktorant w Instytucie Języka Polskiego UW, autor kanału "Ciekawostki językoznawcze". - W klasztorach mnisi wieczorami spotykali się, by czytać i omawiać fragmenty pewnych tekstów. Te spotkania nazywały się "colationes patrum", czyli "spotkania ojców", a potem można było zjeść jedynie niewielki, postny posiłek. I tu się językowe drogi rozchodzą: w języku włoskim ważne było, że ów posiłek był lekki. I z czasem pierwszy, lekki posiłek dnia stał się "colazione" - wyjaśnia.

- Tymczasem po polskim punkt wyjścia był inny: że to przede wszystkim jest posiłek wieczorny. Co definitywnie dokonało się w XVIII wieku, kiedy "kolacja" definitywnie wyparła staropolską "wieczerzę" - wskazuje.

Przeczytaj także

• Po co nam poprawność językowa, kto ustala jej zasady i ich pilnuje?
• O pochodzeniu, znaczeniu i niuansach językowych nazwisk w języku polskim
• Dziadurzenie w codziennej mowie. Czym jest i jak je rozpoznać?

Skąd wziął się barszcz?

Jedną z najpopularniejszych potraw wigilijnych jest barszcz. Skąd wzięła się ta nazwa? - Pierwotnie oznaczała ona roślinę, barszcz zwyczajny (…) W wieku XVI pojawia się to słowo, jako oznaczenie potrawy przyrządzanej z kiszonych liści tej rośliny. Czyli był to zapewne barszcz mający kolor zielony – stwierdza rozmówca Mateusza Adamskiego. – Potem, zanim się pojawił barszcz czerwony, w tym samym XVI wieku pojawił się barszcz biały, nazywany pierwotnie "barszczem żurowym". Była więc to potrawa przyrządzana na zakwasie z mąki - opowiada.

- Natomiast w XVIII wieku zaczęto do barszczu używać buraków. A raczej zaczęto "barszczem" nazywać także potrawę przyrządzaną z buraków - dodaje.

 

***

Tytuł audycji: PrzySłowie
Prowadzący: Mateusz Adamczyk
Gość: Kamil Pawlicki (Instytut Języka Polskiego UW, autor kanału "Ciekawostki językoznawcze")
Data emisji: 18.12.2024
Godzina emisji: 14.07

pr