Jakie smaczki można znaleźć w nazwach tradycyjnych wigilijnych potraw?

Jakie smaczki można znaleźć w nazwach tradycyjnych wigilijnych potraw? (PrzySłowie/Trójka)

Dodaj do playlisty

Samo słowo "wigilia" jest pochodzenia łacińskiego, od słowa "vigilia", które oznaczało "czuwanie, "straż". Co ciekawe, ma ono też wiele wspólnego np. ze słowami "wegetacja" i "wegetarianizm".

Jakie smaczki można znaleźć w nazwach tradycyjnych wigilijnych potraw? (PrzySłowie/Trójka)

32:39

Dodaj do playlisty

Kolacja rano czy wieczorem?

Jak tradycja nakazuje, kiedy zapala się pierwsza gwiazda, zasiadamy do wigilijnej kolacji. Skąd wzięło się słowo "wigilia" już wiadomo, ale jest jeszcze kwestia "kolacji". W języku polskim oznacza ono wieczorny posiłek (niegdyś zwany "wieczerzą") ale np. po włosku "colazione" oznacza… śniadanie! Skąd taka różnica?

- Oba te słowa pochodzą z łacińskiego słowa "colatio", które znaczyło "zbieranie", "składanie", zestawianie" i dotyczyło zarówno rzeczy, np. pieniędzy, jak i ludzi, np. wojsk. W średniowieczu pojawiło się kolejne znaczenie: "zebranie w celu odbycia dysputy" - tłumaczy Kamil Pawlicki, doktorant w Instytucie Języka Polskiego UW, autor kanału "Ciekawostki językoznawcze". - W klasztorach mnisi wieczorami spotykali się, by czytać i omawiać fragmenty pewnych tekstów. Te spotkania nazywały się "colationes patrum", czyli "spotkania ojców", a potem można było zjeść jedynie niewielki, postny posiłek. I tu się językowe drogi rozchodzą: w języku włoskim ważne było, że ów posiłek był lekki. I z czasem pierwszy, lekki posiłek dnia stał się "colazione" - wyjaśnia.

- Tymczasem po polskim punkt wyjścia był inny: że to przede wszystkim jest posiłek wieczorny. Co definitywnie dokonało się w XVIII wieku, kiedy "kolacja" definitywnie wyparła staropolską "wieczerzę" - wskazuje.

Przeczytaj także

• Po co nam poprawność językowa, kto ustala jej zasady i ich pilnuje?
• O pochodzeniu, znaczeniu i niuansach językowych nazwisk w języku polskim
• Dziadurzenie w codziennej mowie. Czym jest i jak je rozpoznać?

Skąd wziął się barszcz?

Jedną z najpopularniejszych potraw wigilijnych jest barszcz. Skąd wzięła się ta nazwa? - Pierwotnie oznaczała ona roślinę, barszcz zwyczajny (…) W wieku XVI pojawia się to słowo, jako oznaczenie potrawy przyrządzanej z kiszonych liści tej rośliny. Czyli był to zapewne barszcz mający kolor zielony – stwierdza rozmówca Mateusza Adamskiego. – Potem, zanim się pojawił barszcz czerwony, w tym samym XVI wieku pojawił się barszcz biały, nazywany pierwotnie "barszczem żurowym". Była więc to potrawa przyrządzana na zakwasie z mąki - opowiada.

- Natomiast w XVIII wieku zaczęto do barszczu używać buraków. A raczej zaczęto "barszczem" nazywać także potrawę przyrządzaną z buraków - dodaje.

***

Tytuł audycji: PrzySłowie
Prowadzący: Mateusz Adamczyk
Gość: Kamil Pawlicki (Instytut Języka Polskiego UW, autor kanału "Ciekawostki językoznawcze")
Data emisji: 18.12.2024
Godzina emisji: 14.07

pr