Wielka sztuka strasznych ludzi. Czy należy oddzielić twórcę od dzieła?

Punktem wyjścia do rozmowy w "Klubie Trójki" jest książka Claire Dederer "Potwory. Dylemat fanki". Autorka stawia przed czytelnikami pytanie, z którym mierzy się niejeden fan czy fanka niektórych twórców: czy wiedząc o grzechach geniuszy sztuki, ciągle możemy – i powinniśmy – zachwycać się ich dziełami? Czy wielcy artyści to zwyczajni ludzie, którym wolno tyle co innym, czy może półbogowie, którym w geście wdzięczności za ich olśniewające dary społeczeństwo pozwala na więcej?

Posłuchaj

48:50

Wielka sztuka strasznych ludzi. Czy należy oddzielić twórcę od dzieła? (Klub Trójki)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Jednocześnie w dyskusji na ten temat pojawia się istotny dla całości mechanizm cancel culture. Łatwo jest zrzucić kogoś, lub coś, z piedestału, czy jednak w każdym przypadku jest to uzasadnione? Ile w tym chęci poprawy świata, a ile niechęci do danego twórcy i dzieła, bądź też rywalizacji?

Czytaj także

• Foliarze, cyniczni politycy czy agenci wpływu? Kim naprawdę są denialiści?
• Prawo aborcyjne i sytuacja kobiet. "Mamy rozjazd w statystykach"

Wiedza to podstawa

- Przede wszystkim musimy dać ludziom tę wiedzę - podkreśla w "Klubie Trójki" Sonia Kisza, twórczyni profilu "Histeria sztuki". - Tego nadal mi brakuje w muzeach, kiedy mamy wystawy monograficzne. Teraz na przykład mamy Chełmońskiego w Muzeum Narodowym; oczekuję, że będzie tam napisane, że malarz wyrzucił swoją żonę z domu - dodaje.

Gościni Trójki zaznacza, że informacje na ten temat nie muszą być przedstawione w sposób emocjonalny, ostry czy kolokwialny. - Musi to być jednak nazwane wprost; widz lub widzka podejmie decyzję, co z tym zrobi. (...) Każdy z nas ma prawo podjąć tę decyzję i ma prawo mieć dostateczną liczbę informacji na ten temat - tłumaczy rozmówczyni Karoliny Sulej.

"Pewne decyzje należy podejmować świadomie"

- Każdy przypadek jest inny. Tak naprawdę mówimy o bardzo różnych przypadkach i praktykach wobec nich - zwraca uwagę krytyczka filmowa i kulturoznawczyni Klara Cykorz. - Wspomnieliśmy Caravaggia, on stał się jakby memem, stawiamy go obok Woody'ego Allena czy Romana Polańskiego. Dla mnie to przypadek poplątania, a sytuacja jest dość prosta. Caravaggio nie żyje od paruset lat. Być może jest fascynującym przypadkiem dla studentów historii prawa, ale nie ma kontraktu z dużą platformą streamingową i nie grozi nam, że pojawi się na czerwonym dywanie. Reprodukcja prestiżu nam nie zagraża - wyjaśnia.

Zdaniem krytyczki istotne w takich przypadkach jest to, by pewne decyzje podejmować świadomie. - W przypadku żyjących artystów to kwestia tego, czy im płacimy i ile. Przy twórcach filmowych wiemy, że tantiema trafia do większej ilości osób. To jest jednak różnica, czy kupimy czyjąś książkę albo obejrzymy film na streamingu.

Wiedza o artyście prowadzi do absurdu?

- W którą stronę byśmy nie szły, to nastąpi tam redukcja absurdu. Jeśli zaczniemy myśleć o tym, że do odbioru dzieła potrzebna jest wiedza o artyście, to zaczynamy sobie wyobrażać sytuacje, w których nie możemy odebrać dzieła, dopóki nie poznamy wszystkich faktów z życia. Z drugiej strony ta wiedza koloruje, etyka i moralność nie są oddzielone - zaznacza pisarka i filozofka Karolina Lewestam.

- Czasami zadaję sobie pytanie, czy to nie będzie tak, że w danym przypadku moja ewentualna niechęć do dzieła z powodu zła artysty jest sterowana czystym narcyzmem moralnym. Chcę się pokazać jako ktoś dobry, pochwalić się swoją cnotą i odrzucam jakąś powieść, bo inni też jej nie akceptują. (...) Zastanawiam się, czy jakby nikt nie wiedział, że ja to oglądam, to czy dalej bym chciała oglądać. I są przypadki, w których bym chciała, a czasem ta wiedza zanieczyszcza to wszystko - przyznaje gościni Trójki.