Tradycja wysyłania świątecznych kartek. Skąd wzięły się bożonarodzeniowe pocztówki?

• Tradycja związana z wysyłaniem życzeń upowszechniła się na ziemiach polskich wraz z początkiem XX wieku.
• Początkowo wielką popularnością cieszyły się indywidualizowane kartki, specjalnie z tej okazji zamawiane u fotografów.
• Wysyłane zdjęcia najczęściej były czarno-białe. Przedstawiały odświętnie ubranych nadawców wykonujących świąteczne czynności, takie jak ubieranie choinki, zasiadanie przy wigilijnym stole lub trzymanie naręcza prezentów. 

Dzieci, sanki i stajenka 

W początkach XX wieku wielką popularnością cieszyły się indywidualizowane kartki, specjalnie z tej okazji zamawiane u fotografów.

Pochodząca z 1916 roku przedstawiająca rodzinę z dziećmi pozującą na tle świątecznie udekorowanej choinki./Polona

Z biegiem lat upowszechnił się również inny rodzaj pocztówek, odwołujący się do motywów zaczerpniętych z religii katolickiej. Królowały więc kartki ukazujące postaci aniołów, narodziny Jezusa Chrystusa w betlejemskiej szopce, zmierzających ku niemu pasterzy i Trzech Króli. Chętnie przedstawiano również dzielące się opłatkiem rodziny, kolędników lub ludzi idących na pasterkę. 

Pocztówka z 1934 roku przedstawiająca Trzech Króli, zmierzających za Gwiazdą Betlejemską do miejsca narodzin Jezusa Chrystusa. / Polona

Ilustracja zabaw zimowych

Bardzo popularne były też pocztówki z ilustracjami zabaw zimowych. Do naszych czasów zachowało się wiele kartek ukazujących dzieci lepiące bałwana bądź jeżdżące na sankach, nartach lub łyżwach.

Kartka bożonarodzeniowa z 1925 roku przedstawiająca bawiące się na śniegu dzieci. / Polona

Na świątecznych kartkach chętnie umieszczano także rośliny i zwierzęta kojarzące się z zimowym krajobrazem – gile, rudziki, sikorki, świerkowe lub sosnowe gałązki oraz ostrokrzew. Co ciekawe, w pierwszej połowie XX wieku tak powszechny w obecnej kulturze masowej wizerunek Świętego Mikołaja, ubranego w charakterystyczny czerwony strój, nie był aż tak popularny. Stąd postać tę nieczęsto można spotkać na ówczesnych pocztówkach. 

Pocztówka z 1935 roku przedstawiająca ptaszki, które wiozą na saniach prezenty. / Polona

Pocztówka świąteczna z motywem patriotycznym

Umieszczane na kartkach świątecznych ilustracje zmieniały się pod wpływem bieżących wydarzeń. Motywy patriotyczne zyskiwały na popularności szczególnie w trudnych dla Rzeczpospolitej okresach – m.in. w czasach I wojny światowej. Pocztówki był wówczas chętnie ozdabiane polskim godłem i wizerunkami królów. Na wielu można było także dostrzec ułanów i żołnierzy Legionów Polskich. 

• Kiedy naprawdę narodził się Chrystus? "25 grudnia przyjęto dopiero w IV wieku"
• Barokowe Boże Narodzenie. Bach, Vivaldi, Merula, Charpentier
• Jak zmienia się nasze podejście do świąt - odchodzimy od tradycji?

Krótka historia kartek pocztowych

Korzenie pocztówek sięgają 1840 roku. Pierwszą z nich wysłał do samego siebie brytyjski pisarz Theodore Hook, prawdopodobnie chcąc w ten sposób zażartować sobie z urzędników pocztowych - na awersie kartki umieścił bowiem własnoręcznie wykonaną karykaturę przedstawiającą pracowników poczty. Trzy lata później za sprawą sir Henry’ego Cole’a, ówczesnego dyrektora Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie - narodziły się kartki świąteczne.

Co roku, tuż przed Bożym Narodzeniem, Cole wysyłał swoim licznym krewnym i znajomym listy z życzeniami. Ponieważ proces ten pochłaniał zbyt wiele czasu, Anglik postanowił go więc usprawnić i w 1843 roku wraz ze swoim przyjacielem artystą Johnem Callcottem Horsleyem zaprojektował pierwszą kartkę świąteczną. Ozdobił ją napis: "A Merry Christmas and a Happy New Year to You" (tłum. z ang. "Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku") oraz ilustracja przedstawiająca rodzinę zasiadającą do wigilijnej wieczerzy.

Skąd się wzięło słowo "pocztówka"?

Na ziemiach polskich pocztówki zaczęły się pojawiać pod koniec XIX wieku. Nie od razu zyskały swoją obecną nazwę. W 1900 roku z okazji zorganizowanej w Warszawie wystawy kart ilustrowanych został ogłoszony konkurs na jednolitą nazwę karty pocztowej. Napłynęło kilkadziesiąt zgłoszeń, z których wybrano pięć finałowych wyrazów: listówka, liścik, otwartka, pisanka oraz pocztówka. Zaproponowane nazwy zostały poddane pod głosowanie publiczności odwiedzającej wspomnianą już wystawę. 

Przedwojenna pocztówka przedstawiająca pasterzy czuwających przy szopce bożonarodzeniowej. Źródło: Polona/Domena publiczna

Główną nagrodę otrzymało słowo pocztówka, które zdobyło 141 głosów spośród 309 oddanych. Jej autorem była niejaka Marja z B. - często uważa się, że jest to pseudonim, za którym krył się Henryk Sienkiewicz. Innego zdania jest natomiast historyczka literatury Małgorzata Baranowska. 

– W piśmie "Filokartysta" redaktor naczelny podaje, że ten konkurs wygrał Henryk Sienkiewicz pod żeńskim pseudonimem. Prawdę mówiąc, ja sama na razie nie trafiłam na źródło, skąd czerpał ten pan wiadomości – wyjaśniała historyczka literatury Małgorzata Baranowska w audycji Polskiego Radia z 2003 roku. 

Posłuchaj

13:57

Historyczka literatury i kolekcjonerka pocztówek Małgorzata Baranowska opowiada o historii kartki pocztowej w audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 9.09.2003)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

 

jb/mc/PR Historia/zch