Umberto Eco – pisarz i filozof, badacz słowa i znaków

Umberto Eco urodził się 5 stycznia 1932 roku w Alessandrii w Piemoncie. Pisarz i filozof na przełomie lat 50. i 60. rozpoczął wykładać na włoskich uniwersytetach. Zajął się badaniami nad semiologią, czyli nauką o znakach i przekazywaniu treści, które kontynuował przez następne lata. Jego znakiem rozpoznawczym z czasem stało się połączenie kultury popularnej i wysokiej, a wydana w 1980 roku powieść "Imię róży" przyniosła mu ogromną popularność.

Pisarz był fanem kryminałów. Jak wyjaśnia dr Ivan Dimitrijević, kulturoznawca z Uniwersytetu Warszawskiego, fascynacja tym gatunkiem stała się też jednym z powodów, dla których Eco napisał swoją najbardziej znaną książkę. – W latach 70. Umberto Eco był jednym z najbardziej znanych włoskich semiologów. Zajmował się kulturą i literaturą jako pewnego rodzaju systemem znaków, niezależnym systemem językowym. (...) W pewnym momencie dostał propozycję od pewnego wydawnictwa, żeby był kuratorem serii kryminałów. Eco odmawia, ale mówi, że gdyby naprawdę chciał się tym zająć, to sam by go napisał – opowiada naukowiec. – I właśnie ten kryminał napisał; stał się on światowym bestsellerem, przez te ponad 40 lat sprzedano ponad 60 milionów kopii – mówi gość "Trójki do trzeciej".

• Umberto Eco. Oto na czym polegał jego fenomen
• Korespondencja Tadeusza Różewicza z bratem i z przyjacielem trafiła do Muzeum Literatury

Zagadkowy tytuł

Jak wyjaśnia dr Dimitrijević, inspiracją dla Umberto Eco podczas prac nad "Imieniem róży" była publikacja wydana w XII wieku.  – W XII wieku żył pewien mnich, który nazywał się Bernard z Cluny. Napisał on książkę "De contemptu mundi", czyli "O pogardzie wobec świata". W książce ten mnich bardzo ostro "jedzie", posługując się dawnym wzorcem satyrycznym, po mnichach, Kościele, świecie, kupcach, po wszystkich: po heretykach, wierzących i niewierzących. On gardzi wszystkim, ponieważ w jego mniemaniu wszyscy w gruncie rzeczy podążają za tym, co szybko minie i nie ma realnego bytu – opowiada gość Programu 3 Polskiego Radia.

Z tej książki włoski pisarz zaczerpnął również tytuł swojej powieści. – W pierwszej księdze "De contemptu mundi" pada zdanie, z którego bierze się tytuł książki Eco. To zdanie mówi, że "ze wszystkich róż, rzeczy, które miną, pozostaje tylko imię" – wyjaśnia naukowiec. – Co jest ciekawe, to po pierwsze, że od XVI wieku do końca XVIII wieku wielu protestantów publikowało tę książkę jako dowód na korupcję Kościoła katolickiego. A po drugie, i tego Umberto Eco dowiedział się po wydaniu swojej książki, współcześni filologowie zrozumieli, że tak naprawdę w "De contemptu mundi" nie jest napisane "rosa", czyli róża, ale "Roma" - Rzym. Innymi słowy: kiedy ten pierwotny Rzym, i papież, który w opinii Bernarda z Cluny nie jest nawet chrześcijaninem, zniknie, wówczas zostanie tylko jego imię – opowiada kulturoznawca.

Posłuchaj

11:07

O tym, jak Umberto Eco napisał "Imię róży" (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Granice interpretacji

Praca naukowa pochłaniała większą część życia Umberta Eco. Twórca "Imienia róży" zajmował się filozofią i językoznawstwem. W powieściach pisarza, poza historiami, można odnaleźć wątki warte zastanowienia. – Eca interesuje odtworzenie, czy kształtowanie się świadomości współczesnego człowieka żyjącego w świecie pozbawionym pewników. Świata, który rozrasta się na kształt labiryntu – wyjaśnia Anna Wasilewska, tłumaczka dzieł Włocha.

Choć w swoich pracach pisarz umieszczał wątki filozoficzne, to zachowywał konkretność treści. – Eco był ogromnym wrogiem nadinterpretacji. Jest taka słynna dyskusja u Umberta Eco z Richardem Rortym na temat granic interpretowania tekstu. Eco bardzo mocno stał na konserwatywnym stanowisku. Czytelnik ma, owszem, jakąś licencję na interpretację, ale jednak jest ograniczony intencją tekstu – opowiada Joanna Jeziorska-Haładyj, teoretyk literatury z Uniwersytetu Warszawskiego.

Jak ocenia dr Elżbieta Wiącek z Instytutu Studiów Międzykulturowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, praca Umberta Eco przyczyniła się również do rozwoju semiologii. – Umberto Eco polemizuje, że znaki ikoniczne wykazują podobieństwo do przedmiotów, które przedstawiają. Ale on udowadnia, że w semiologii nie można poprzestawać na potocznym doświadczeniu i pozorach. Eco jako pierwszy zauważył, że mechanizm postrzegania można pojmować jako fakt komunikacji – wyjaśnia badaczka.

Posłuchaj

2:56

Granice interpretacji i rozwój semiotyki. Umberto Eco od strony naukowej (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej

Prowadzi: Katarzyna Cygler

Gość: dr Ivan Dimitrijević (kulturoznawca Uniwersytetu Warszawskiego)

Autor materiału reporterskiego: Michał Kowarski

Data emisji: 5.01.2023

Godziny emisji: 14.19, 14.34

qch/kor