Jakie jest pochodzenie polskich nazwisk? Językoznawczyni odpowiada (Pora na Trójkę)
Jak powstawały polskie nazwiska? Krótka historia przyrostka "-ski"
2022-02-15, 06:02 | aktualizacja 2022-02-16, 07:02
Jeszcze w XX wieku, czyli stosunkowo niedawno, proces kształtowania się nazwisk trwał i nie każdy był w pełni świadomy posiadania czegoś więcej, niż tylko imienia. Od kiedy jesteśmy identyfikowani nie tylko imieniem? Co mogło być inspiracją dla rodzin, które zaczęły nazywać się Dobrowolscy czy Baranowscy? Innymi słowy: skąd się wzięły polskie nazwiska?
Skąd wzięły się pierwsze polskie nazwiska?
Niejeden z nas zadał sobie pytanie się: "skąd się wzięło moje nazwisko?". Jeżeli ktoś nazywa się Kowal czy Szewc, sprawa wydaje się dosyć prosta. Nie zawsze tak jednak jest. Także to, że dziś posługujemy się zarówno imieniem, jak i nazwiskiem, kiedyś nie było takie oczywiste.
Kiedy powstały polskie nazwiska? – Pierwsze pojawiły się dopiero w XIII, a nawet w XIV wieku. Od X wieku, czyli od początków polskiej państwowości i polskiego języka, mieliśmy właściwie tylko imiona – odpowiada prof. Monika Kresa, językoznawczyni z Uniwersytetu Warszawskiego.
Dobrowolski, właściciel Dobrej Woli
Jako pierwsi nazwiska zaczęli nosić przedstawiciele szlachty. Nadawali je sobie sami, dodając przyrostek "-cki" lub "-ski". – Szlachta identyfikowała się w odniesieniu do tego, co posiadała. A posiadała ziemię – mówi ekspertka.
– Jeżeli szlachcic posiadał miejscowość, która nazywała się Dobra Wola, określano go mianem Dobrowolskiego. Dlatego utarło się, że nazwiska z cząstką "-ski" to nazwiska szlacheckie. W odniesieniu do wieków XIII, XIV, XV, a nawet początków XVI rzeczywiście tak było – tłumaczy.
Posłuchaj
3:55
Dodaj do playlisty
Nazwisko z przezwiska
Gdy liczba ludności się zwiększyła, okazało się, że nie ma tylu imion, aby każdy nosił wyjątkowe, rozpoznawalne i pozwalające jednoznacznie go zidentyfikować. Dlatego powstawały nowe nazwiska, nierzadko inspirowane przezwiskami.
– Nazwiska przezwiskowe, jak np. Baran, Głąb czy Dąb, to nazwiska niekoniecznie ładne i nobilitujące. Inne grupy społeczne zaczęły więc przerabiać swoje nazwiska za pomocą cząstki "-ski". Na przykład, jeżeli ktoś wcześniej był określany mianem Barana, a nie chciał nim być, dorabiał sobie cząstkę "-ski" i był nazywany Baranowskim – wyjaśnia prof. Monika Kresa.
Najczęściej czytane
- Co mówi o tobie twoje nazwisko?;
- Jak wygląda procedura zmiany imienia i nazwiska?;
- Była Nováková, jest Novák. Czeszki pozbyły się z nazwiska końcówki "-ova".
Gdzie szukać korzeni swojego nazwiska?
Ci, którzy chcą wiedzieć, jak powstało noszone przez nich nazwisko, mogą skorzystać z internetowej wyszukiwarki, utworzonej przez Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
– Jeżeli wpiszemy fragment nazwiska, zaczynającego się np. na "Pil", pojawi nam się cała grupa nazwisk, które mają taki początek. To jest słownik nazwisk współczesnych, ale staraliśmy się tam zamieścić także informacje natury historycznej – informuje współautorka projektu dr Katarzyna Skowronek.
Skąd się wzięło Twoje nazwisko?/iWiesz
***
Tytuł audycji: Pora na Trójkę
Prowadzi: Tomasz Miara
Autorka materiału reporterskiego: Monika Suszek
Data emisji: 15.02.2022
Godzina emisji: 6.51
kr