Bocian biały: fakty i mity o ukochanym ptaku Polaków

Bociany zajmują szczególne miejsce w polskiej kulturze: wiemy, że przynoszą dzieci, wiążemy z nimi mnóstwo przesądów i powiedzeń. Siłą rzeczy, mają też swoje miejsce w literaturze i sztuce.

Posłuchaj

45:20

Bocian biały - ukochany ptak Polaków (Księstwo Ptaków/Trójka)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

"Bociany" Chełmońskiego: wiosna czy jesień?

Najlepszym przykładem jest obraz "Bociany" Józefa Chełmońskiego. Okazuje się jednak, że z punktu widzenia przyrodnika i ornitologa nie jest on jednak tak jednoznaczny.

- Podszedłem do tego metodycznie, analizując elementy, które tam są i wzbogacając je swoją wiedzą. (…) Na obrazie bociany są w stadzie wędrówkowym i na wiosnę zdarza się to dość rzadko. Jednak wiosna jest taka, że one przylatują na zasadzie "kto pierwszy ten lepszy", żeby zdobyć lepsze gniazdo. Więc one nie bawią się z kolegami w grupki. To odlot jest stadny, grupą - analizuje dzieło Chełmońskiego dr Marcin Tobółka, przewodniczący Grupy Badawczej Bociana Białego. - Tam też jest pług ciągnięty przez woły: to już jest raczej jesienna orka po zbiorach. Bociany przylatują wczesną wiosną, wtedy na polach są jeszcze roztopy, śnieg jeszcze czasami - przypomina.

Moje gniazdo, moja twierdza

Jednym z najpopularniejszych poglądów jest ten, że bociany zawsze wracają do swoich gniazd. Ale czy to jest prawda, czy jedynie złudzenie związane z faktem, że wszystkie bociany wyglądają właściwie tak samo, a my po prostu ich nie odróżniamy?

Okazuje się, że jest tak i tak. Obrączkowanie bocianów pozwoliło ustalić, że bociany próbują wrócić do tego samego gniazda, ale nie zawsze im się to udaje. - Jak im się to uda, to wtedy mają prawdopodobnie większą motywacje, aby bronić swojego gniazda z poprzedniego sezonu. Jeżeli udały im się lęgi, dostały bardzo silny sygnał "Tutaj jest dobrze, udało mi się wyprowadzić młode, więc będę tego gniazda bronił do ostatniej kropli krwi" - mówi Trójkowy gość. - Często są rany, ale czasami te walki są dosłownie na śmierć i życie, a bociany po prostu giną w ich trakcie - tłumaczy.

- Natomiast bociany, którym się nie udało, albo bociany młode, niedoświadczone (…) częściej zmieniają gniazdo. A jak już osiągną dojrzałość, zdobędą doświadczenie, są w stanie zająć gniazdo wcześniej, wybronić je. Wygrywają więc ptaki doświadczone i one rzeczywiście potrafią po kilkanaście lat przylatywać w to samo miejsce - zapewnia.

Dieta przede wszystkim efektywna

Wizerunek bociana z żabą w dziobie to jedno z najpopularniejszych wyobrażeń tego ptaka. Ale czy rzeczywiście one gustują w tych płazach?

- Bocian jest gatunkiem, podobnie jak mewy czy czasami czaple, który je to, co jest dostępne. Czyli jak są żaby, to je zjada, jak są norniki, to łapie norniki. Jeśli dżdżownice pływają po powierzchni kałuż, to też je pozbiera i da swoim młodym. Jak jest inny pokarm, to też go wykorzysta: jest bardzo efektywny, jeśli chodzi o wykorzystanie dostępnej energii - wylicza rozmówca Stanisława Łubieńskiego. - Więc nadal znajdujemy żaby czy kijanki w pokarmie bocianów. Natomiast ogólnie jest kryzys płazów na całym świecie i jest ich mniej. Mamy okresy suszy, kiedy są pochowane w swoich schroniskach i nie są dostępne dla bocianów. Dlatego w diecie bociana nie ma aż tak wiele płazów - stwierdza.

- Druga sprawa: dietę bociana bada się w oparciu o wypluwki, czyli to, czego nie strawi. A bociany mają bardzo silne soki trawienne i z tych płazów właściwie nic nie zostaje: resztki sierści, naprawdę twarde elementy kostne: zęby, ewentualnie fragmenty żuchwy - wskazuje.

***

Tytuł audycji: Księstwo Ptaków
Prowadzi: Stanisław Łubieński
Gość: dr Marcin Tobółka (adiunkt w Katedrze Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, przewodniczący Grupy Badawczej Bociana Białego)
Data emisji: 1.12.2024
Godzina emisji: 12.08

pr/am