Zaciekłe pojedynki genów. Co naukowcy wiedzą o genetycznej rywalizacji?

• Geny dziedziczymy po ojcu i po matce. Jednak dopiero kombinacja ich unikatowych cech ma wpływ na nasz rozwój.
• Na pełne wykorzystanie potencjału odziedziczonych genów na wpływ środowisko, w którym żyjemy i ilość pracy włożonej w rozwijanie danej umiejętności.
• Naukowcy potrafią oszacować ryzyko występowania chorób genetycznych u badanych osób i zalecić im odpowiednią profilaktykę.

Każdy z nas dziedziczy geny zarówno po ojcu, jak i po matce. Nie oznacza to jednak, że ten sam zestaw genów będzie funkcjonował u wszystkich w ten sam sposób. – Możemy jeździć samochodem tej samej marki, ale jeden może mieć kolor czerwony, a drugi kolor biały. Jeden będzie mniej, a drugi bardziej widoczny. Tak samo z puli identycznych genów jedna kopia od ojca czy od matki może się bardziej wyrażać, czyli mieć większe znaczenie – tłumaczy obrazowo genetyk prof. Krystian Jażdżewski.

Nawet takie same geny różnią się bowiem między sobą drobnymi detalami, które decydują o ich "sile przebicia". Naukowcy są już w stanie określić, jakie właściwości genu powodują jego dominujący, bądź uległy, charakter. Zdarza się i tak, że dziedziczymy po rodzicach dwa słabsze, tzw. recesywne geny. Wówczas jeden z nich, pozbawiony silniejszej konkurencji, może zdecydować o naszych cechach, takich jak kolor włosów itp.

Nie samymi genami żyje człowiek

Gość "Pory na Trójkę" zauważył, że geny są tylko bazą, na której budujemy naszą osobowość. Równie istotny wpływ wywierają na nią czynniki środowiskowe. – Mając najlepsze włókna mięśniowe, nie zostaniemy od razu najlepszym piłkarzem, jednak trzeba trochę nad tym popracować – mówił szef profilaktycznego programu Badamy Geny.

Posłuchaj

4:31

Prof. Krystian Jażdżewski o walce genów, cz. 1 (Pora na Trójkę)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Na podstawie analizy genotypu naukowcy potrafią oszacować pewne dziedziczne uwarunkowania, np. ryzyko zachorowania na raka. Są jednak cechy, które wynikają z kombinacji wielu różnych genów – wówczas takie predyspozycje są o wiele trudniejsze do wychwycenia. Do tej grupy należy m.in. poziom inteligencji danej osoby, ale także możliwość odziedziczenia przez nią autyzmu.

Zapobieganie chorobom genetycznym

Znając genetyczne predyspozycje, możemy zminimalizować wynikające z nich ryzyka. – Jeśli moja matka zachorowała na raka piersi, to naturalnie zastanawiam się, co to dla mnie oznacza. Dla kobiety pierwsza myśl jest taka, że pewnie ja też zachoruję. Tak nie musi być. Wystarczy zbadać geny odpowiedzialne za raka piersi i odpowiedzieć na pytanie, czy ta choroba, która dotknęła mojego rodzica, jest chorobą dziedziczną, czy nie – mówił prof. Jażdżewski.

Co istotne, w przypadku, gdy matka choruje na raka piersi, może to okazać się obciążające genetycznie także jej syna, u którego może wystąpić większe ryzyko raka prostaty. Podobny mechanizm dotyczy przekazywania genów na linii ojciec–córka. – Jesteśmy w stanie to odczytać i zaprojektować badania profilaktyczne – stwierdził rozmówca Piotra Firana.

Tego typu oddziaływań należy poszukiwać nie tylko pomiędzy rodzicami i ich dziećmi. Ważna jest historia chorób osób z nieco dalszej rodziny, czyli dziadków, kuzynów, ciotek, wujków itd. Zdarza się, że geny dziedziczymy z pominięciem jednego pokolenia. – Rodzice nie objawiają cechy, która jest związana z tym genem, bo obok mają silniejszy gen, który dominuje. Natomiast cały czas mogą przekazać swojemu potomstwu ten słabszy gen, który bez towarzystwa silnej kopii jednak się objawi – powiedział gość audycji.

Posłuchaj

5:08

Prof. Krystian Jażdżewski o walce genów, cz. 2 (Pora na Trójkę)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Czytaj też:  

• Genetyka i pytanie o społeczeństwo Piastów. Przełomowe badania polskich naukowców
• Peru. Kto mieszkał w Machu Picchu? Odpowiedź dają badania DNA

***

Tytuł audycji: Pora na Trójkę
Prowadzi: Piotr Firan
Gość: prof. Krystian Jażdżewski (genetyk, szef programu Badamy Geny)
Data emisji: 29.08.2023
Godzina emisji: 7.20

kc