Henry James na nowo odczytany. Audycja z udziałem prof. Mirosławy Buchholtz i dr hab. Ewy Łuczak .(PR, 4.12.2011)
Henry James. Pisarz, który wchodził do ludzkiej głowy
2024-02-28, 05:02 | aktualizacja 2024-02-28, 05:02
108 lat temu zmarł jeden z najwybitniejszych anglojęzycznych prozaików przełomu XIX i XX wieku. Henry James był mistrzem portretów psychologicznych. Tworzył na pograniczu kultur amerykańskiej i europejskiej oraz na styku literackiego realizmu i modernizmu.
Posłuchaj
37:39
Dodaj do playlisty
Grzegorz Damięcki czyta "Bostończyków" Henry'ego Jamesa. Posłuchaj!
Po śmierci trochę o nim zapomniano. Pisało się, że to pisarz minionej epoki, uważano, że jego dorobek to rzecz zamknięta na zawsze. Jednak od połowy XX wieku krytycy i znawcy literatury odkrywają go na nowo. Dziś wydaje się, że dzieło Henry'ego Jamesa to niewyczerpane źródło interpretacji. Spojrzenie pisarza na więzi międzyludzkie i na umysł zaplątany w sieć społecznych relacji intryguje i zaskakuje psychologiczną celnością jeszcze dziś. A forma jego dzieł wciąż jest bardzo nowoczesna.
Amerykanin
Urodził się 15 kwietnia 1843 roku w Nowym Jorku w rodzinie o korzeniach szkocko-walijskich. Był drugim dzieckiem Mary Walsh i teologa Henry'ego Jamesa Seniora (1811-1882). Miał czworo rodzeństwa. Jego starszy brat William (1842- 1910) był uznanym filozofem i psychologiem, jednym z najsłynniejszych myślicieli swoich czasów, a młodsza siostra Alice (1848-1892) przedwcześnie zmarłą autorką dzienników.
Posłuchaj
40:58
O życiu i twórczości Henry'ego Jamesa rozmawiają prof. Mirosława Buchholtz, Anna Lisiecka i Witold Malesa. (PR, 14.04.2013)
Dodaj do playlisty
Pierwsze próby pisarskie Henry James podjął jako nastolatek, jednak nie zachowało się żadne z jego juweniliów. Karierę zaczynał jako krytyk teatralny w 1863 roku. Z prasą związany był przez całe życie. Jego krótkie prozy ukazywały się od 1964 roku właśnie w gazetach. W 1971 roku magazyn "The Atlantic Monthly" drukował w odcinkach pierwszą powieść Jamesa "Watch and Ward". Książkowe wydania jego tekstów zaczęły ukazywać się dopiero w latach 1874-1875.
Europa coraz bliżej
Rodzina Jamesów często bywała w Europie. Podczas długich podróży po Anglii, Francji, Niemczech i Szwajcarii ich dzieci pobierały nauki u guwernerów, a także chodziły do szkół w Paryżu, Genewie i Bonn. Nastoletni Henry spędził w sumie kilka lat na Starym Kontynencie. Czuł jednak niedosyt. W 1869 roku zaczął wyjeżdżać do Europy sam.
Spotykał tam sławnych artystów - m.in. Zolę, Daudeta, Maupassanta i Turgieniewa. Poznawał życie i mentalność ludzi zza oceanu i był coraz bardziej zafascynowany różnicami dzielącymi ich i Amerykanów. Przez kilka lat dzielił czas między dwoma brzegami Atlantyku, aż wreszcie w 1876 roku na stałe przeniósł się do Europy. Do końca życia odbył tylko dwie podróże do Ameryki.
Kobiety, mężczyźni, duchy i bestia
Paryż i Londyn okazały się miastami bardzo pobudzającymi płodność literacką. To tam powstały najgłośniejsze dzieła Henry'ego Jamesa. Najpierw "Amerykanin" (1877), potem "Daisy Miller" i "Europejczycy (1878), "Portret damy" i "Plac Waszyngtona" (1881), "O czym wiedziała Maisie" (1897), "W kleszczach lęku" (1898), "Skrzydła gołębicy" (1902), "Ambasadorowie" i "Bestia w dżungli" (1903), "Złota czara" (1904) - to tylko niektóre pozycje z obfitego prozatorskiego dorobku pisarza, który oprócz tego publikował eseje krytycznoliterackie, książki podróżnicze i sztuki teatralne.
James podejmował m.in. temat transatlantyckiego zderzenia kultur ("Daisy Miller", "Ambasadorowie"), przeciwstawiając amerykańskiej szczerości i naiwności europejską przemoc obyczajowych konwenansów. Obsesyjnie powraca u niego wątek straconej szansy na inne życie - jak w słynnej "Bestii w dżungli", eksperymentalnym opowiadaniu, którego akcja ograniczona jest niemal całkowicie do dynamiki psychiki głównego bohatera.
Jednym z najlepszych dzieł Jamesa jest książka o... duchach. Nowela "The Turn of the Screw", wydana w Polsce najpierw jako "W kleszczach lęku" (tłum. Witold Pospieszała, 1959), później jako "Dokręcanie śruby" (tłum. Jacek Dehnel, 2015), to jeden z horrorów najczęściej interpretowanych przez literaturoznawców, dzieło otwarte na wiele odczytań. Autor nie narzuca odbiorcy odpowiedzi na pytanie: czy duchy istnieją?
Posłuchaj
14:26
Z Jackiem Dehnelem o jego przekładzie powieści Henry’ego Jamesa "The Turn of the Skrew" rozmawia Dorota Gacek. (PR, 12.08.2015)
Dodaj do playlisty
Brytyjczyk
Po wybuchu I wojny światowej 71-letni pisarz, mimo coraz większych problemów ze zdrowiem, zaangażował się w sprawy publiczne, nie tylko pisząc eseje poświęcone aktualnym sprawom, lecz także odwiedzając szpitale jako wolontariusz. 28 lipca 1915 roku przyjął obywatelstwo brytyjskie, a 1 stycznia 1916 roku został odznaczony przez króla Jerzego V orderem za zasługi. Zmarł dwa miesiące później, 28 lutego w Londynie, po przebyciu udaru i zapalenia płuc.
mc