"Z radia powstałem i w radio się obrócę". 110 rocznica urodzin Jeremiego Przybory

Wychował się na „Słówkach” Tadeusza Boya-Żeleńskiego; nie uważał się za poetę, choć prof. Jan Miodek stawia go obok Tuwima, Brzechwy i Leśmiana.

Wojciech Młynarski napisał we wstępie do wyboru piosenek Jeremiego Przybory, że jest to człowiek ogromnie skromny, nielubiący zbytnich pochwał. "Gdyby Jeremi Przybora pisał np. po francusku, to wymieniano by Go jednym tchem obok Brassensa, Brela czy Viana. To On wraz z Jerzym Wasowskim podnieśli polską piosenkę do rangi zjawiska artystycznego najwyższej próby” - ocenił. "Nie ma już dzisiaj takich poetów” - podkreślił Młynarski.

Posłuchaj audycji w Trójce:

• Piotr Czarniecki: czytanie jest jak oddychanie w "Dobrze się czyta"
• Serhij Żadan prosto z Charkowa w audycji "Wszystkie Książki Świata"

"Nazywanie mnie poetą po prostu śmieszy”

Sam Przybora nie uważał się za poetę. "Nazywanie mnie poetą po prostu mnie śmieszy” – mówił Grzegorzowi Turnauowi. "Dodatkowej pikanterii dodaje – w moim wypadku – temu terminowi fakt, że obdarza się mnie tym dumnym zawołaniem w kraju, który właśnie w tej i tylko w tej dziedzinie jest światowym mocarstwem – w dziedzinie poezji. Dwoje noblistów, Różewicz, Hartwig, Zagajewski, Rymkiewicz, Herbert, Barańczak… przecież można tę listę, i to tylko współczesnych, ciągnąć w bezkres. A i w piosence, jeżeli chodzi o piosenkę liryczną, są bardziej zasługujący na to miano: -Jonasz Kofta, Agnieszka Osiecka, Wojtek Młynarski…” – dodał Przybora.

Opublikowane w 2010 r. „Listy na wyczerpanym papierze” - epistolograficzny zapis jego romansu z Agnieszką Osiecką – pozwalają prześledzić wzajemne inspiracje: napisana w 1966 roku piosenka Osieckiej "Na całych jeziorach ty” jest o Przyborze, który rok wcześniej ogłosił, że "Na całej połaci śnieg…”.

Urodził się 12 grudnia 1915 r. w Warszawie jako najmłodsze dziecko Stefana Józefata Przybory herbu Syrokomla, inżyniera cukiernika, i jego żony Jadwigi z domu Kozłowskiej. Pierwsze imię otrzymał na cześć księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, drugie – Stanisław – po ojcu matki. Miał dwoje rodzeństwa - Wiesława (1904–36) i Halinę (1908-88).

Część młodości spędził w Miedzyniu Wielkim opodal Bydgoszczy - miasta, które później często nazywał swoim Neapolem. W Warszawie gdzie skończył ewangelickie Gimnazjum im. Mikołaja Reja. Podjął studia, kolejno w: Szkole Nauk Politycznych (chciał być dyplomatą), Szkole Głównej Handlowej, wreszcie na anglistyce UW, ale żadnych nie ukończył.

Spiker Polskiego Radia i twórca "Kabaretu Starszych Panów"

W latach 1937-39 był spikerem w Polskim Radiu; podczas niemieckiej okupacji - m.in. współwłaścicielem i sprzedawcą w sklepie, którego asortyment określał jako "szydło, mydło i powidło”; a w Powstaniu Warszawskim – znów spikerem "cywilnej” rozgłośni. 

Od 1948 r. tworzył cykle programowe, m.in. - razem z kompozytorem Jerzym Wasowskim - słynny "Teatrzyk Eterek” (1949). Czytał wówczas również komentarze Polskiej Kroniki Filmowej.

Przełomem w jego karierze okazał się telewizyjny "Kabaret Starszych Panów”, który - również z Wasowskim - założył w 1958 r. Każdy odcinek "Kabaretu” - w ciągu ośmiu lat wyemitowano ich 16 - był wydarzeniem kulturalnym, omawianym i komentowanym przez telewidzów. "Znałam rodzinkę, która na ten jeden uroczysty wieczór przebierała się w wytworne stroje, zapalała świece i dopiero tak przygotowana zasiadała przed telewizorem” - pisała Agnieszka Osiecka.

Świat kreowany przez Wasowskiego i Przyborę różnił się znacznie od codzienności. „Nietypowe na ówczesne czasy ubranie panów rzucało się w oczy. Do tego panowie umieli je nosić” – napisał Roman Dziewoński w książce pt. „KABARETu STARSZYCH PANÓW wespół w zespół” (2002).

Ale zanim Jeremi Przybora i Jerzy Wasowski stali się telewizyjnymi gwiazdami, przed epoką Kabaretu Starszych Panów, to właśnie w Polskim Radiu prezentowali swoje piosenki, zapraszali do współpracy (później znanych z Kabaretu) aktorów, występowali razem w roli znakomitych konferansjerów.

Jeremi Przybora jest autorem tekstów niezliczonej liczby piosenek, m.in. "Tanich drani”, "Zmierzchu”, "Bo we mnie jest seks”, "Przeklnę cię”, "Piosenka jest dobra na wszystko”, "Żegnaj, kotku”, "Już kąpiesz się nie dla mnie”.

Laureat Złotego Mikrofonu i Diamentowego Mikrofonu dla wybitnych osobistości Polskiego Radia

W 1974 roku Jeremi Przybora otrzymał Złoty Mikrofon, jedną z najważniejszych nagród Polskiego Radia. Przyznano mu ją "za całokształt działalności radiowej od lat przedwojennych, w szczególności za nowatorskie poczynania w dziedzinie słuchowisk i seriali słuchowiskowych".

Dwie dekady później, w 1995 roku, w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. W. Lutosławskiego dawny spiker Warszawy II odbierał inne prestiżowe wyróżnienie. Wręczono wówczas, po raz pierwszy w historii, Diamentowe Mikrofony, nagrody dla wybitnych osobistości Polskiego Radia. Jeremi Przybora, obok m.in. Ireny Kwiatkowskiej, był jednym z tych "diamentowych laureatów".

– Moje uczuciowe i organiczne związki z radiem są bardzo silne – mówił wówczas. I dodał nieco żartobliwie, a bardzo znamiennie: "Z radia powstałem i w radio się obrócę".

Jeremi Przybora zmarł 4 marca 2004 roku w wieku 88 lat.