Nie tylko "Norymberga". Naziści na ekranie: przerażający, żałośni, śmieszni...

Jest rzeczą znaną, że zło jest bardziej interesujące i ciekawe od dobra. Dlatego często się zdarza, że filmowi bohaterowie negatywni, postacie będące uosobieniem zła, cieszą się duża popularnością. Co więcej, większość z przedstawionych tutaj postaci zapewniła grającym je aktorom uznanie i co najmniej nominacje do najważniejszych nagród.

Feldmarszałek Hermann Göring - "Norymberga" (2025, reż. James Vanderbilt)

Feldmarszałek III Rzeszy, druga po Hitlerze osoba w państwie. Pilot i dowódca hitlerowskiego lotnictwa a zarazem bufonowaty sybaryta. Był najwyższym przywódcą III Rzeszy sądzonym przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. W filmie Vanderbilta okazuje się być osobą przebiegłą o wyjątkowej inteligencji, która w mistrzowski sposób manipuluje ludźmi, w tym psychiatrą Douglasem Kelleyem, który ma go zbadać i stworzyć jego profil psychologiczny. Czy ta rola przyniesie Russellowi Crowe kolejną nominację do Oscara?

Gdzie można obejrzeć film: w kinach

Pułkownik Hans Landa - "Bękarty wojny" (2009, reż. Quentin Tarantino)

Zimny jak lód, niezwykle inteligentny, okrutny i bezwzględny nazista - oto pułkownik Hans Landa, jeden z najbardziej przerażających bohaterów stworzonych przez Quentina Tarantino. Bezlitosny i śmiertelnie skuteczny, jest zarazem postacią fascynującą, co zawdzięcza niezwykłej, powściągliwej kreacji Christopha Waltza. Ta rola, za którą otrzymał swojego pierwszego Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego (drugiego przyniósł mu "Django", również reżyserowany przez Quentina Tarantino), otworzyła mu zarazem drzwi do wielkiej międzynarodowej kariery.

Gdzie można obejrzeć: Canal+ Premiery, ITunes, Prime Video, Rakuten TV, Player

Aneoid Hynkel - "Dyktator" (1940, reż. Charlie Chaplin)

Okrutny dyktator Tomanii, który marzy o opanowaniu całego świata, to bodaj pierwsza filmowa karykatura Adolfa Hitlera. I kto wie, czy wciąż nie najlepsza (patrz: kultowa scena tańca z kulą ziemską). Sam pomysł na powstanie "Dyktatora" zainspirował reżyser Alexander Korda, przyjaciel Chaplina, który zauważył, że tramp jest niezwykle podobny do Hitlera. Co więcej, okazało się, że komik urodził się w tym samym roku, co przywódca III Rzeszy i jest od niego tylko o cztery dni starszy! Sam film dostał pięć nominacji do Oscara, nm.in. w kategorii najlepszy film i najlepszy aktor pierwszoplanowy. Tymczasem Chaplin w swojej autobiografii wyznał, że gdyby wiedział o istnieniu obozów koncentracyjnych i komór gazowych, nigdy by tego filmu nie nakręcił.

Hanna Schmitz - "Lektor" (2008, reż. Stephen Daldry)

Jedna z najbardziej niejednoznacznych, a przez to tym bardziej fascynujących postaci nazistowskich zbrodniarzy. Bo że Hanna nią była, nie ma żadnych wątpliwości: jako funkcjonariuszka w obozie koncentracyjnym popełniła niewyobrażalne okrucieństwa. Czy jej analfabetyzm i brak wykształcenia może być jakimkolwiek, chociaż niewielkim usprawiedliwieniem? Gdzie zaczyna się człowieczeństwo, czy dobro jest wartością naturalną czy jednak cywilizacyjną? Ekranizacja bestsellerowej powieści Bernharda Schlinka "Lektor" dostała pięć nominacji do Oscara, a fantastyczna kreacja Kate Winslet przyniosła jej statuetkę dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej.

Gdzie można obejrzeć: Prime Video, FilmBox+, CDA Premium

Dr Christian Szell - "Maratończyk" (1976, reż. John Schlesinger)

Nazistowski zbrodniarz, z wykształcenia dentysta, które ofiary torturował wykorzystując swoje medyczne doswiadczenie. Po wojnie uciekł z Europy i zamieszkał za Atlantykiem, a zrabowany majątek ulokował w diamentach przechowywanych w bankowym schowku w amerykańskim banku. I teraz za wszelką cenę musi je stamtąd odzyskać. Jedna z najbardziej odrażających postaci, z pewnością inspirowana osobą osławionego Josepha Mengele. Perfekcyjnie zagrana przez wybitnego brytyjskiego aktora Lawrence’a Oliviera, przyniosła mu Złoty Glob i nominację do Oscara.

Gdzie można obejrzeć: Prime Video, iTunes

Liza - "Pasażerka" (1963, reż. Andrzej Munk, montaż filmu Witold Lesiewicz)

Była nadzorczyni w obozie w Auschwitz, w której 20 lat po wojnie przypadkowe spotkanie z kobietą, wyglądającą jak jedna z więźniarek, uruchamia falę wspomnień. Bezwzględna jak inne kobiety na podobnym stanowisku, usprawiedliwia swoje działania, twierdzi, że "spełniała tylko swój obowiązek". Jednocześnie jednak okazuje się, że motywacja jej działań jest daleko od standardowych. Kim zatem jest, co łączyło ją z więźniarką, którą dostrzegła (bądź tylko tak jej się wydawało)?

Andrzej Munk zginął tragicznie pozostawiając "Pasażerkę" niedokończoną. Nie wiadomo zatem, jaki ostatecznie miałby kształt film, jaki portret Lizy byśmy ujrzeli. Tym niemniej znakomita, choć niedokończona jak cały film, kreacja Aleksandry Śląskiej długo pozostaje w pamięci.

Gdzie można obejrzeć: 35mm

Sturmbannführer Hermann Otto Brunner - "Stawka większa niż życie" (1967-1968, reż. Janusz Morgenstern, Andrzej Konic)

Ikoniczny hitlerowiec, uosobienie nazistowskiego zła, które już chyba na zawsze będzie miało twarz Emila Karewicza. Jest inteligentny, cyniczny i wyrachowany: oficjalnie walczy z wrogami II Rzeszy, jednak zawsze ma na uwadze także swój prywatny interes. Na 18 odcinków serialu "Stawka większa niż życie" występuje zaledwie w pięciu, a jednak jawi się jako potężny, największy przeciwnik Hansa Klossa granego przez Stanisława Mikulskiego. Warto przypomnieć, że Brunnerowi ostatecznie udaje się zdemaskować agenta J-23 (w 15 odcinku pt. "Oblężenie"), jednak nie ma to już żadnego znaczenia dla ostatecznych losów wojny.

Gdzie można obejrzeć: TVP Seriale, TVP Polonia, TVP VOD, Play Now

SS-Obersturmbannführer Rudolf Höss - "Strefa interesów" (2023, reż. Jonathan Glazer)

Kochający mąż i ojciec, ciepły rodzinny człowiek, chętnie spędzający czas z żoną i dziećmi, spotykający się z przyjaciółmi. Kulturalny, wykształcony, a jednocześnie bezwzględny i sumienny komendant obozu koncentracyjnego w Auschwitz, przerażającej machiny śmierci, w której dzień i noc mordowano ludzi… Przerażający w swej sielankowej zwyczajności obraz życia tuż przy obozowym murze, jaki Glazer pokazał w "Strefie interesów" dostał pięć nominacji do Oscara i dwie ostatecznie dwie statuetki (najlepszy film międzynarodowy, najlepszy dźwięk).

Gdzie można obejrzeć: Prime Video, Rakuten TV, Canal+ Premiery, MEGOGO, POLSAT BOX GO, Player, Moje eKino, Play Now

Adolf Hitler - "Upadek" (2004, reż. Olivier Hirschbiegiel)

Scenariusz będący adaptacją dzienników sekretarki Hitlera, pokazuje przerażający obraz tego, co się działo w bunkrze ukrytym głęboko pod ulicami Berlina. 12 ostatnich dni z życia wodza III Rzeszy to absolutny popis aktorski Bruno Ganza, który - i to jest w dzisiejszych czasach chyba największa pochwała - awansował do roli gwiazdy internetu. Paranoja Hitlera, jego nerwowe tiki i prowadzone przez niego absurdalne odprawy, oderwane od rzeczywistości tyrady - to wszystko składa się na przerażający i żałosny zarazem obraz ostatecznego upadku wodza Tysiącletniej Rzeszy ale także degrengolady jego podwładnych.

Gdzie można obejrzeć: CDA Premium, TVP VOD, MEGOGO, Cineman

Piotr Radecki