Józefa Joteyko - kariera na miarę Skłodowskiej-Curie

Józefa Joteyko, mimo wielkiej kariery i międzynarodowego uznania, nigdy nie doczekała się szerokiego docenienia w Polsce. W audycji "Brakująca Połowa Dziejów" przypominamy postać wybitnej badaczki, bez której szkolnictwo wyglądałoby zupełnie inaczej.

Józefa Joteyko - Polska badaczka, która zapisała się w historii

Joteyko przyszła na świat w 1866 roku jako córka zamożnych litewskich ziemian. Od najmłodszych lat przejawiała zainteresowanie nauką. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczęła studia w Genewie, gdzie uzyskała licencjat z nauk fizycznych i przyrodniczych, a także poznała swoją życiową partnerkę, Michalinę Stefanowską. Przełomowym momentem jej życia okazał się wyjazd do Brukseli.

- W Brukseli prowadziła zajęcia z psychologii eksperymentalnej. Badała granice ludzkiej wydolności, formułując m.in. prawo rozporządzalnego minimum, mówiące, że nawet w stanie wyczerpania mięśnie zachowują trochę siły. Rozwinęła też własne prawo ergonomii - wydajność rośnie wraz z wysiłkiem, ale po osiągnięciu optimum gwałtownie spada. Jednym z obszarów jej badań był wegetarianizm. Joteyko porównywała wyniki testów jedzących mięso i tych, którzy od niego stronili. Jej wnioski były jasne - dieta roślinna w niczym nie obniża sprawności ciała ani umysłu. Za tę pracę nagrodziła ją Akademia Francuska, a sama uczona stała się gościnią międzynarodowych kongresów Jaroszy. W 1916 roku w Paryżu przeżyła chwile triumfu - powierzono jej katedrę w Collège de France. Pierwszy wykład Joteyko stał się wydarzeniem, a prasa pisała z zachwytem o polskiej uczonej, która podbiła świat nauki - opowiadała Anna Kowalczyk w "Brakującej Połowie Dziejów".

Badaczka ma również ogromne zasługi w zakresie szkolnictwa. To właśnie ona wprowadziła definicję pedologii - nauki o dziecku w całym jego fizycznym, społecznym i psychicznym wymiarze.

Wielka pedagog, która nie zyskała uznania w Polsce

Choć zasługi Joteyko dla psychologii były niepodważalne, w Polsce, do której wróciła w 1918 roku, po odzyskaniu niepodległości, nie spotkała się z należnym uznaniem.

- Uniwersytet Warszawski odmówił jej przyznania katedry psychologii. Stanowisko objął uczony z o wiele mniejszym dorobkiem, ale będący mężczyzną. Joteyko nie złożyła jednak broni. W Państwowym Instytucie Pedagogicznym objęła katedrę psychologii, a wraz z Marią Grzegorzewską stworzyła podstawy pedagogiki specjalnej. Domagała się równych szans dla dzieci - mówiła Anna Kowalczyk.

Zmarła w 1928 roku, zaledwie rok po habilitacji na Uniwersytecie Warszawskim. Do dziś wiele jej prac, napisanych po francusku, nie doczekało się tłumaczenia na język polski.

Mateusz Wysokiński