"Barbórka i tradycje górnicze" na liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO?

• Dotychczas na światową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO Polska wpisała flisactwo (wspólnie z kilkoma krajami), sokolnictwo (również wspólnie z innymi krajami), kulturę bartniczą (z Białorusią), dywany kwietne na Boże Ciało, szopkarstwo krakowskie oraz taniec polonez.
• Niedawno na światową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO wpisano berlińską scenę techno. Starania trwały 10 lat, chociaż sam oficjalny wniosek został złożony w roku 2022.

Pracę nad wielonarodowym wnioskiem podjęto pięć lat temu, rozpoczęło je Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu w 2019 roku. Brały w nich udział grupy górnicze z Polski, Austrii i Luksemburga. Z naszego kraju byli to górnicy węgla kamiennego z Górnego Śląska i Wałbrzycha, górnicy soli z Bochni i Wieliczki, potomkowie górników rud z Tarnowskich Gór i górnicze orkiestry dęte z Górnego Śląska, a dołączyli do nich górnicy rud metali, węgla i magnezytu w Austrii (w Karyntii i Styrii) oraz górnicy rud żelaza, miedzi i łupków z Luksemburga (z regionu Minett, Haut-Martelange i Stolzembourg). Od 2022 roku prace z ramienia Departamentu Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego koordynowała Radca Ministra ds. UNESCO Joanna Cicha-Kuczyńska.

Barbórka nie tylko polska

– W innych krajach, przede wszystkim na terenie Europy, ale nie tylko, Barbórka jest obchodzona w kształcie bardziej lub mniej zbliżonym do tego, co znamy z Polski. W pracach nad tym wnioskiem uczestniczyli również depozytariusze z Luksemburga i Austrii dlatego, że trzy nasze kraje spełniają warunek formalny, jakim jest wpisanie tychże tradycji do krajowych rejestrów niematerialnego dziedzictwa kulturowego – tłumaczy dr Beata Piecha-van Schagen z Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, która wniosek opracowała.

Kultura górnicza i jej manifestacje

We wniosku można m.in. przeczytać: Uroczystość św. Barbary, patronki górników, przypada 4 grudnia. Coroczne obchody obejmują uroczystości religijne i świeckie dla górników i oraz społeczności lokalnych w miejscowościach górniczych i pogórniczych. Górnicy noszą uroczyste mundury lub stroje robocze i organizują publiczne przemarsze przez miejsca, w których pracują, wraz z przedstawicielami społeczności, stowarzyszeń, władz lokalnych. Parady są często prowadzone przez górnicze orkiestry dęte. Wizerunki świętej Barbary, które można znaleźć w kopalniach, kościołach, a także w pobliżu miast i wsi w formie pomników, są odwiedzane przez praktykujących i dekorowane kwiatami. Popołudniami i wieczorami od połowy listopada do początku grudnia odbywają się karczmy i biesiady. Górnicy i wszyscy zainteresowani spotykają się, aby cieszyć się górniczą muzyką, śpiewem i tańcem podczas tradycyjnego posiłku z piwem i alkoholem. Podczas tych wydarzeń uczestnicy w wielu miejscach wykonują "skok przez skórę".

Przeczytaj także:

• Stwosz, Kopernik i inni. Kraków świętuje rocznicę wpisania na listę UNESCO
• Dwa wieki tradycji. Dywany kwiatowe na procesje Bożego Ciała
• Wypiekany symbol kraju. Francuska bagietka wpisana na listę UNESCO

Przypomniano, również, że istotną częścią uroczystości barbórkowych jest muzyka górnicza. Wskazano także, że "kultura górnicza obejmuje również socjolekt (czyli odmianę językową – red.) służący do komunikowania się podczas pracy oraz wyrażania więzi międzyludzkich i emocji. Jego najczęstszym przejawem są pozdrowienia używane w każdym kraju: "Szczęść Boże!", "Glück Auf!", "Gléck Op!". Powszechność socjolektu przyczyniła się do powstania folkloru słowno-muzycznego. Tworzenie nowych pieśni i modyfikacja istniejących są częścią codziennych i świątecznych tradycji".

Czy kultura górnicza przetrwa dezindustrializację?

– Barbórka wyrosła na gruncie uroczystości zawodowych. Natomiast w kontekście dezindustrializacji ta grupa depozytariuszy będzie, miejmy nadzieję, się powiększać o wszystkich tych, którzy uważają, że dziedzictwo górnicze, i tradycje górnicze tych obszarów uprzemysłowionych, jest również ich dziedzictwem – mówi Trójkowa gościni.

Spodziewany wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości nastąpi podczas sesji Komitetu Międzyrządowego ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w grudniu 2025 roku.

Posłuchaj

4:52

"Barbórka i tradycje górnicze" zgłoszone do wpisu na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO (Program Środka/Trójka)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Program Środka
Prowadzący: Tomasz Żąda
Gościni: dr Beata Piecha-van Schagen (Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie)
Data emisji: 2.04.2024
Godzina emisji: 13.50

PAP/pr/wmkor