2023-10-03, 12:10 | aktualizacja 2023-10-04, 09:10
Tydzień, w którym ogłaszane są nazwiska laureatów Nagrody Nobla, określamy jako "Nobel Calling". Nazwa nawiązuje do zwyczaju telefonicznego informowania zdobywców o werdykcie tuż przed jego upublicznieniem.
W poniedziałek (2.10) Komitet Noblowski przedstawił nazwiska tegorocznych laureatów w dziedzinie medycyny. Wyróżnienie otrzymali Katalin Karikó i Drew Weissman; naukowcy zostali uhonorowani za odkrycia umożliwiające opracowanie szczepionek przeciwko COVID-19. Dzień później poznaliśmy laureatów w dziedzinie fizyki. W tym roku uhonorowani zostali Pierre Agostini, Ferenc Krausz i Anne L’Huillier. Nagrodę przyznano za ich badania dotyczące wytwarzania bardzo krótkich, attosekundowych (jedna trylionowa sekundy) impulsów świetlnych.
BREAKING NEWS
— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 3, 2023
The Royal Swedish Academy of Sciences has decided to award the 2023 #NobelPrize in Physics to Pierre Agostini, Ferenc Krausz and Anne L’Huillier “for experimental methods that generate attosecond pulses of light for the study of electron dynamics in matter.” pic.twitter.com/6sPjl1FFzv
Zanim Komitet Noblowski poda do informacji publicznej nazwiska laureatów, jego członkowie dzwonią do wyróżnionych naukowców, pisarzy czy działaczy na rzecz praw człowieka. Okoliczności, w jakich uhonorowani dowiadują się o przyznaniu nagrody, mogą natomiast być nietypowe. Przykładem jest sytuacja z 2020 roku. Ówcześni laureaci, Robert Wilson i Paul Milgrom, otrzymali telefon od Komitetu o drugiej w nocy.
– Na ogół Komitet stara się telefonować kilka godzin wcześniej. Przy czym problem jest taki, że jeżeli dzwonią to Europy, to dzwonią już za dnia. Natomiast Amerykanin na ogół jeszcze śpi – wyjaśnia fizyk, prof. Andrzej Hennel, który od lat komentuje przyznanie Nagrody Nobla.
Zdarza się także, że informacja dociera do noblisty w trakcie podróży. Kiedy w 2019 roku Olga Tokarczuk otrzymała wiadomość o przyznaniu Literackiej Nagrody Nobla, pisarka przebywała akurat na niemieckiej autostradzie.
Historia zna więcej takich przypadków. – Jeden z laureatów dowiedział się o nagrodzie od kapitana samolotu, którym akurat leciał. Drogą radiową przekazano informację kapitanowi, a potem nobliście – opowiada Jerzy Lemański z Narodowego Muzeum Techniki.
Nagrody Nobla zostały ustanowione w testamencie wynalazcy dynamitu Alfreda Nobla. Wyróżnienia są przyznawane od 1901 roku za osiągnięcia w nauce, literaturze i za zasługi na rzecz na świecie. Od 1968 roku rozpoczęto także przyznawanie nagród z ekonomii, o których nie pisał naukowiec w testamencie. Dotąd wyróżnienia przyznano w sumie ponad sześćset razy blisko tysiącu osobom i organizacjom. Dotychczas dwie osoby odmówiły przyjęcia wyróżnienia: w 1964 roku francuski pisarz Jean-Paul Sartre i dziewięć lat później wietnamski polityk Le Duc Tho, uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla, wspólnie z sekretarzem stanu USA Henrym Kissingerem. Literackiej Nagrody Nobla nie odebrał też rosyjski pisarz Borys Pasternak, który został do tego zmuszony przez władze ZSRR.
Laureaci nagród w każdej dziedzinie otrzymują złoty medal z wizerunkiem Alfreda Nobla, kaligrafowany dyplom i 11 milionów koron szwedzkich (co daje ponad cztery miliony złotych). Sam Alfred Nobel pozostawił po sobie ponad 31 milionów koron szwedzkich. Te pieniądze zostały przekształcone w fundusz, a przychody z inwestycji przeznaczane są na coroczne ceremonie.
O przyznaniu nagród decyduje Fundacja Noblowska, która wspiera się profesorami z różnych dziedzin oraz laureatami z poprzednich lat. I tak, tylko tym roku tylko na liście nominowanych do Pokojowej Nagrody Nobla znalazło się 259 osób i 92 organizacje. Nagrody Nobla przyznają Szwedzka i Norweska Komisja Noblowska. Po stronie Szwecji komitety tworzą trzy jednostki - Szwedzka Królewska Akademia Nauk, Królewski Karoliński Instytut Medyczno-Chirurgiczny oraz Akademia Szwedzka.
Pierwszą polską laureatką była Maria Skłodowska-Curie, która otrzymała Nagrodę Nobla w 1903 roku w dziedzinie fizyki i w 1911 w dziedzinie chemii. W 1905 Nagrodę otrzymał Henryk Sienkiewicz, a w 1924 Władysław Reymont. To właśnie polscy literaci najczęściej zdobywali tę nagrodę. Tak było też w 1980 roku, kiedy Literackiego Nobla otrzymał Czesław Miłosz, w 1996 roku - Wisława Szymborska oraz w 2018 roku - Olga Tokarczuk. Wśród laureatów Pokojowej Nagrody Nobla również znalazło się dwóch Polaków - w 1983 roku Lech Wałęsa i w 1995 roku - Józef Rotblat.
Z Polską związani byli także Laureaci Nagrody Nobla z fizyki - Albert Michelson (w 1907 roku), Isidor Isaac Rabi (w 1944 roku) oraz Georges Charpak (w 1992 roku). Noble z fizjologii/medycyny odebrali też Tadeusz Reichstein (w 1950 roku) oraz Andrew Schally (w 1977 roku). W dziedzinie literatury uhonorowano też Isaaca Bashevisa Singera (w 1978 roku). Noblem z chemii uhonorowano z kolei Roalda Hoffmanna (w 1981 roku), a Pokojową Nagrodę Nobla w 1978 roku otrzymał Menachem Begin, a w 1994 roku Szimon Peres. Rok 2007 przyniósł z kolei nagrodę w dziedzinie ekonomii - również związanemu z Polską - Leonidowi Hurwiczowi.
Ośmiokrotnie do Pokojowej Nagrody Nobla nominowany był Ludwik Zamenhof, a dziewięciokrotnie do Nobla z medycyny / fizjologii - Rudolf Weigl.
W piątek 6 października zostanie przyznana Pokojowa Nagroda Nobla. Z kolei nazwisko ostatniego laureata poznamy w poniedziałek 9 października, kiedy zostanie przyznany Nobel za osiągnięcia w dziedzinie ekonomii. Kalendarz tegorocznych ogłoszeń zwycięzców przedstawia się następująco:
***
Tytuł audycji: Trójka przed południem
Prowadzi: Piotr Firan
Autorka materiału reporterskiego: Jakub Witkowski
Data emisji: 3.10.2023
Godzina emisji: 10.14
qch / rk
