Prof. Monika Kresa o języku Konstytucji 3 maja (3maj z Trójką)
Jak Konstytucja 3 maja wpłynęła na polską literaturę?
2023-05-03, 15:05 | aktualizacja 2023-05-03, 15:05
Konstytucja 3 maja miała wielkie znaczenie nie tylko dla ustroju politycznego II Rzeczypospolitej, ale także dla rozwoju języka polskiego. Napisana piękną polszczyzną, stała się inspiracją dla wielu pisarzy i poetów.
Słowne tasiemce i abstrakcja
Jedną z charakterystycznych cech języka Konstytucji 3 maja jest bardzo rozbudowana składnia. – Cała preambuła do Konstytucji 3 maja to są dwa zdania, przy czym jednio z nich ciągnie się przez kilka akapitów – mówiła w Trójce prof. Monika Kresa, językoznawca z Uniwersytetu Warszawskiego.
O ile dla nas język Konstytucji jest w miarę zrozumiały, wielu ówczesnych, niewykształconych Polaków, mogło mieć spore problemy z przyswojeniem jej treści. – Widzimy tam mnóstwo abstrakcyjnego słownictwa, którego nie było w języku potocznym. Co chwilę mamy takie słowa, jak "wolność", "cnota", "honor", "świętość" czy "wszechwładztwo". Nie zapominajmy, że w Konstytucji mówi się o chłopach i włościanach, którzy posługiwali się zupełnie innym językiem – opowiadała rozmówczyni Tomasza Miary.
Bardzo duży przełom
Konstytucja 3 maja powstała u schyłku oświecenia, które było przełomową epoką, jeśli chodzi o podejście do języka. Zaledwie 13 lat przed jej uchwaleniem po raz pierwszy po polsku spisano zasady gramatyki języka polskiego, wcześniej spisywane po łacinie, po francusku albo po niemiecku. Dopiero na początku XIX wieku ukazał się pierwszy "Słownik języka polskiego" autorstwa Samuela Bogumiła Lindego. – Sam fakt, że Konstytucja została spisana po polsku, a nie po łacinie, pokazuje bardzo duży przełom – uważa prof. Monika Kresa.
Posłuchaj
10:46
Dodaj do playlisty
Konstytucja jako dzieło literackie
Zdaniem językoznawców, Konstytucja 3 maja jest napisana bardzo piękną, nowoczesną polszczyzną, o wiele ładniej, niż wiele wcześniejszych dzieł, nie tylko aktów prawnych. Z tego też powodu stała się ona inspiracją dla wielu polskich pisarzy i poetów. Na jej podstawie powstawały pieśni, hymny i przemówienia, a jej echa znaleźć można w twórczości takich pisarzy, jak Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki, Franciszek Karpiński.
– Prawie natychmiast po ustanowieniu Konstytucji zaczyna się wokół niej ogromna literatura. Z jednej strony jest to dyskusja publicystyczna, a jednocześnie następuje zalew wierszy okolicznościowych różnego lotu – opowiadała w audycji "Trójka do trzeciej" prof. Anna Grześkowiak-Krwawicz, historyk z Instytutu Badań Literackich PAN.
W odniesieniu do Konstytucji 3 maja powstawały też sztuki teatralne. Wojciech Bogusławski napisał ciąg dalszy Niemcewiczowskiego "Powrotu posła". Nosił on tytuł "Dowód wdzięczności narodu" i miał premierę we wrześniu 1791 roku. Konstytucja jest także obecna w dziełach poetów kolejnych epok –Adam Mickiewicz nawiązał do niej w słynnym koncercie Jankiela z "Pana Tadeusza", a Maria Konopnicka napisała pieśń "Trzeci maj", śpiewaną przez młodzież szkolną. Tworzący w okresie młodej Polski Tadeusz Miciński stworzył natomiast dramat "Termopile polskie", osnuty wokół postaci księcia Józefa Poniatowskiego.
Posłuchaj
4:04
Konstytucja 3 maja inspiracją dla mistrzów pióra (Trójka do trzeciej)
Dodaj do playlisty
Czytaj też:
- Konstytucja 3 maja – ikona polskiej historii do zobaczenia w Łazienkach Królewskich
- Konstytucja 3 maja - genialna samoograniczająca się rewolucja
***
Tytuły audycji: 3maj z Trójką, Trójka do trzeciej
Prowadzący: Tomasz Miara, Katarzyna Cygler
Gość: prof. Monika Kresa (językoznawca z Uniwersytetu Warszawskiego)
Autor materiału reporterskiego: Jacek Frentzel
Data emisji: 3.05.2023
Godziny emisji: 12.25, 13.15
kc