Historia nieznanych zbrodni II wojny światowej. Fort III Pomiechówek

• Fort III Pomiechówek to kilka hektarów ziemi otoczonej murem i przerażające podziemne lochy, zapomniane miejsce kaźni tysięcy Polaków - ofiar niemieckiego terroru. 
• W czasie II wojny światowej w forcie torturowano i mordowano działaczy Polskiego Państwa Podziemnego, duchownych i zwykłych mieszkańców Mazowsza. Wśród nich wielu Żydów. 
• Szacuje się, że przez Fort III mogło przejść około 50 tys. ludzi, z czego w Pomiechówku śmierć poniosło kilka tysięcy. Film, wyprodukowany przez IPN, zawiera liczne świadectwa osób więzionych oraz wspomnienia rodzin ofiar.

Film zatytułowany "Fort" otrzymał II nagrodę na Festiwalu Polonijnym "Losy Polaków" w Warszawie. Jury tak uzasadniało jej przyznanie: "Wielkim atutem filmu jest to, że film ukazuje fakty – jak dotąd mało publicznie znane: okupacyjną historię jednego z fortów twierdzy Modlin, znajdującego się w miejscowości Pomiechówek, a jest to historia wstrząsająca". W forcie niemieccy okupanci zorganizowali kolejno miejsce koncentracji ludności polskiej wysiedlanej z północnego Mazowsza jako obszaru włączonego bezpośrednio do III Rzeszy, następnie obóz przejściowy dla ludności żydowskiej, w którym również na dużą skalę mordowani byli Żydzi.

Miejsce zbrodni wojennych

W późniejszym czasie w forcie mieściło się ciężkie więzienie śledcze dla Polaków. Panowały w nim trudne warunki – podobno gorsze niż w Oświęcimiu. W więzieniu przetrzymywano tysiące osób, zwłaszcza zaangażowanych w ruch oporu. Wiele z nich było bestialsko torturowanych, a następnie zgładzonych.

W załodze obozu znajdowało się wielu miejscowych folksdojczów i przedstawicieli innych niepolskich narodowości, zamieszkałych w okolicy. Być może właśnie dlatego prawda o obozie w Pomiechówku tak długo była wyciszana. Jak zaznacza jury: "Film w umiejętny sposób ukazuje wysiłki naukowców z IPN, którzy badają ponurą przeszłość tego miejsca, starając się m.in. ustalić liczbę i tożsamość ofiar, także docierając do nielicznych już osób, które przeżyły pobyt w Forcie Pomiechówek lub ich rodzin, a z drugiej strony przekazując zdobytą wiedzę grupom zwiedzających to miejsce, uświadamiając im – a pośrednio widzom filmu – bezmiar cierpienia ofiar i okrucieństwo niemieckich katów. To naprawdę wstrząsający film, o wielkim wymiarze moralnym – bo upamiętnienie zbrodni jest bezsprzecznie moralnym obowiązkiem, film o wielkich walorach edukacyjnych, znakomicie wpisujący się w polską politykę historyczną, tym bardziej potrzebny obecnie, gdy usiłuje się minimalizować niemieckie zbrodnie w okresie II wojny światowej".

Film edukacyjny o Forcie III w Pomiechówku / Fundacja Fort III Pomiechówek

Czytaj także:

• Fort III w Pomiechówku zapomniane miejsce zbrodni kaźni. "Z Archiwum IPN"

Fort w pamięci rodzin 

– Fort jest obecny w historii życia mojej rodziny. Więziony był tam mój dziadek i stryj. W mojej rodzinie słowo "Pomiechówek" oznaczało miejsce straszne, miejsce zbrodni. Tak też pozostało w mojej pamięci. Dziadek przeżył fort. Nie było to więc dla nas miejsce kojarzące się tylko ze śmiercią. Nie za wiele o nim mówił. Bardziej wspominał przeżycia z obozu koncentracyjnego oraz z Armii Andersa. Moje spotkanie z Pomiechówkiem rozpoczęło się, gdy zaczęłam pracę w Instytucie Pamięci Narodowej. Niemal pierwsze akta, które wzięłam do ręki, były dokumentami Gestapo z teczką śledczą mojego dziadka. Było to dla mnie ogromne przeżycie. Nie miałam pojęcia, że takie akta się zachowały. Od tamtego momentu cały czas towarzyszyła mi myśl, że tę historię trzeba opowiedzieć – powiedziała w Trójce Dorota Grzechocińska, pracownik Archiwum IPN.

– Dla mnie to miejsce również związane jest z historią rodzinną. Został tam zamordowany mój pradziadek. Zapoznanie się z tymi murami i tym miejscem w ogóle po części zaowocowało powołaniem fundacji. W forcie spotkałem przewodnika i historyka. Zwiedzanie było organizowane tylko raz na pół roku przez gminny ośrodek. Zainteresowane były wyłącznie rodziny. Trzeba było z dużym wyprzedzeniem zapisać się w specjalnej kolejce. Kiedy trafiłem na miejsce, miałem w rękach plik dokumentów z historią mojego pradziadka. Podobnie pozostali uczestnicy. To wszystko trafiało jednak w pustkę. Nie było miejsca, gdzie można byłoby sprawdzić, co działo się w forcie. Wpadłem wtedy na pomysł, by stworzyć organizację, która mogłaby się tym zająć. Potem zapoznaliśmy się z Dorotą. Wspólnie udało nam się zainteresować tematem kolejne osoby i instytucje – mówił w "Klubie Trójki" Piotr Jeżółkowski, prezes zarządu Fundacji Fort III Pomiechówku. 

Posłuchaj

48:54

Historia nieznanych zbrodnii II wojny światowej. Fort w Pomiechówku (Klub Trójki)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Film ku pamięci

– Dołączyłem do tego łańcucha i jestem jednym z ogniw. Przyczyniłem się do rozpowszechniania historii o Forcie III. Nie byłem powiązany rodzinnie z tym miejscem. Mogłem więc spojrzeć na nie obiektywnie. Gdy pracowałem jeszcze w IPN, nagrywałem relacje świadków historii. Pojechaliśmy na jedno ze spotkań i od tego wszystko się zaczęło. Tego samego dnia zrobiliśmy jeszcze kolejną notację, już nieplanowaną. Symboliczny worek tych relacji szybko zaczął się zapełniać. Z każdą kolejną historią obraz fortu zaczynał odsłaniać się nam coraz bardziej. Nie jest to jednak historia samego miejsca, tylko ludzi i traumy, z którą zmagali się przez wiele lat – podsumował Rafał Pękała, reżyser filmu "Fort".

FORT – film dokumentalny o zbrodni w Pomiechówku [English subtitles] / IPNtvPL

***

Tytuł audycji: Klub Trójki
Prowadzi: Piotr Dmitrowicz
Goście: Dorota Grzechocińska (pracownik Archiwum IPN), Piotr Jeżółkowski (prezes zarządu Fundacji Fort III Pomiechówku), Rafał Pękała (reżyser filmu "Fort"),
Data emisji: 07.06.2022
Godzina emisji: 21.09

pr/zch