Emil Barchański – najmłodsza ofiara stanu wojennego

Emil Barchański – ostatnia ofiara Feliksa Dzierżyńskiego

3 czerwca 1982 roku zaginął Emil Barchański – nastoletni działacz opozycji. Kilka miesięcy po tym, jak został aresztowany za zniszczenie pomnika Feliksa Dzierżyńskiego oraz za druk publikacji Adama Michnika, jego ciało wyłowiono z Wisły. Ze względu na swój młody wiek dziś jest nazywany najmłodszą ofiarą stanu wojennego, a z powodu udziału w akcji pomnikowej – ostatnią ofiarą Feliksa Dzierżyńskiego. 

Emil Barchański urodził się w 1965 roku w Warszawie. Był uczniem IX LO im. Mikołaja Reja przy placu Małachowskiego. Leszek Czajkowski – poeta i pieśniarz, a także kolega klasowy Emila Barchańskiego – wspomina go jako postawnego i wygadanego chłopaka.

– Emil od razu został gospodarzem klasy. Pamiętam jedną z dużych, dwudziestominutowych przerw – Emil Barchański przyniósł do szkoły gitarę. Stanął na korytarzu i zaczął grać na dwóch akordach piosenki z Przeglądu Piosenki Prawdziwej, przede wszystkim piosenki Jacka Kaczmarskiego. Przenosiły treści, które cały czas były zakazane, a Emil podawał jo niezwykle sugestywnie – wspomina.

Czytaj także:

• "Chciał wskazać swoich opraców". Historia Emila Barchańskiego - najmłodszej ofiary stanu wojennego;
• Tajemnicze okoliczności śmierci Emila Barchańskiego. Czy ktoś zabił młodego opozycjonistę?;
• Nastolatek skatowany przez ZOMO. Kulisy zabójstwa Piotra Majchrzaka.

Akcja "Cokół"

W 1981 roku Barchański wraz z Leszkiem Czajkowskim założył szkolny kabaret "Wywrotowiec" i wydawał pismo satyryczno-polityczne "Kabel". Po wybuchu stanu wojennego prowadził działalność konspiracyjną w Konfederacji Młodzieży Polskiej "Piłsudczycy". 10 lutego 1982 z dwoma kolegami – Markiem Marciniakiem i Arturem Nieszczerzewiczem – oblał czerwoną farbą i obrzucił koktajlami Mołotowa pomnik Feliksa Dzierżyńskiego. Później wydarzenie to zostało nazwane przez SB akcją "Cokół".

Jednym ze świadków akcji nastoletniego opozycjonisty była Kinga Hałacińska, dziś kustoszka pamięci bohatera audycji. – Moje liceum było położone blisko IX LO im. Mikołaja Reja. Wszyscy mieszkaliśmy w jednej okolicy. To, co zobaczyliśmy na placu Dzierżyńskiego obok mojej szkoły, to było coś niesamowitego. Nagle pojawiło się bardzo dużo milicji i poleciał dym. Myśleliśmy, że to jakiś wypadek. Okazało się, że kilkoro naszych rówieśników rzuciło biało-czerwoną farbę i koktajle Mołotowa w pomnik Dzierżyńskiego – opowiada rozmówczyni Tomasza Zaperta. – To miejsce było bardzo obserwowane przez następne tygodnie. Każdy młody człowiek, który schodził z trotuaru na chodnik, był natychmiast legitymowany – dodaje.

"Ci panowie, kiedy biją, nie przedstawiają się…"

3 marca 1982 roku Emil Barchański został zatrzymany przez SB w drukarni drugiego obiegu podczas druku publikacji Adama Michnika pt. "Będę krzyczał", po czym był i zmuszany do składania fałszywych zeznań. Na 17 czerwca 1982 roku wyznaczono kolejny termin rozprawy Tomasza Sokolewicza i Marka Marciniaka, w którym Emil Barchański miał zeznawać jako świadek. Na jednej z rozpraw powiedział: "Ci panowie, kiedy biją, nie przedstawiają się, ale jestem gotów w każdej chwili ich rozpoznać". Potem wziął udział w manifestacjach patriotycznych 3, 9 i 13 maja 1982 roku.

W marcu 1982 został zatrzymany przez SB. Znów był maltretowany i zmuszany do składania fałszywych zeznań, które odwołał przed sądem, informując jednocześnie o metodach stosowanych wobec niego w śledztwie. Kilka miesięcy później, 3 czerwca, 17-latek zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach nad Wisłą, a dwa dni później jego ciało wyłowiono z rzeki.

16 czerwca 1982 w kościele św. Jacka odbył się pogrzeb Emila Barchańskiego, pochowano go na cmentarzu Bródnowskim. W 2009 Instytut Pamięci Narodowej prowadził postępowanie w sprawie jego zabójstwa. 3 maja 2008 prezydent RP Lecha Kaczyński pośmiertnie odznaczył Barchańskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 2011 roku Patrycja Gruszyńska-Ruman, reportażystka ze Studia Reportażu i Dokumentu Polskiego Radia, stworzyła reportaż o Emilu Barchańskim zatytułowany "Wrócę, kiedy słońce już nie będzie mi potrzebne". Otrzymał on nagrodę Grand Prix KRRiT 2011.

Posłuchaj

48:34

Zniszczenie pomnika Feliksa Dzierżyńskiego przypłacił życiem. Historia Emila Barchańskiego (Klub Trójki)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Najmłodsza ofiara stanu wojennego – Emil Barchański, 1965-1982/IPNtvPL

***

Tytuł audycji: Klub Trójki
Prowadzi: Tomasz Zapert
Goście: Leszek Czajkowski (poeta i pieśniarz, kolega klasowy Emila Barchańskiego z liceum), Kinga Hałacińska (kustoszka pamięci Emila Barchańskiego),  Małgorzata Winkler-Pogoda (autorka biografii Emila Barchańskiego)
Data emisji: 01.06.2022
Godzina emisji: 21.10

IAR/kr