Oman: starożytna gra planszowa odkryta przez polskich archeologów

• Różnego rodzaju gry planszowe znane są ludzkości od dawna. Właściwie każda starożytna cywilizacja tworzyła takie gry, choć ich zasady zazwyczaj zaginęły w pomroku dziejów i dzisiaj są dla nas tajemnicą
• Jedną z najstarszych gier planszowych jest młynek: miniatury plansz do gry znajdowano już w grobowcach epoki brązu. Nie można jednak dokładnie ustalić, skąd młynek pochodzi
• Pochodzące z Indii szachy, powstałe w Chinach go mają korzenie sięgające wielu tysięcy lat. "Gra 20 pól" była z kolei prawdopodobnie przodkiem tryktraka
• Karty do gry powstały dopiero ok. X w. jako papierowa wersja gry w kości, najprawdopodobniej w Chinach. Istnieje jednak inna teoria wskazująca związek z szachami; w tym wypadku krajem pochodzenia kart do gry są Indie

Jest gra, ale... jakie są zasady?

– Jeśli chodzi o gry starożytne, szczególnie ze wschodu, np. z Mezopotamii, znamy wiele detali, czasem nawet wiemy, jakich pionków używano, ale mamy problem z zasadami gry. W przypadku naszej gry domyślamy się, że była przeznaczona dla dwóch osób, nie więcej – tłumaczy prof. Piotr Bieliński z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. – Ale proszę sobie wyobrazić, że Marsjanin znajduje na Ziemi szachownicę z dwoma pionkami. Jak on ma odtworzyć grę w szachy? – naświetla problem.

– Co nie oznacza, że jesteśmy w zupełnej ciemności: kilka egzemplarzy takiej gry, znanej jako "gra 20 pól", znaleziono w słynnych grobowcach królewskich w Ur w Mezopotamii. Pewne wskazówki zawarte są też w gdzieś cytowanych powiedzonkach – opowiada Trójkowy gość. – Wiemy, jakie były pionki w przypadku gier mezopotamskich, tutaj przypuszczamy, że były to zwyczajne kamienne czy gliniane kulki. Wiemy również, gdzie jest początek tej gry, która prowadzi przez owe 20, a dokładnie 22 pola – wylicza.

Deciphering the world's oldest rule book | Irvin Finkel/YouTube The British Museum

– Zresztą słowo "plansza" brzmi dumnie: w tym wypadku mamy do czynienia z kamienną, z grubsza trójkątną, płytą, grubości ok. 10 cm. Na jednej stronie wyryto zarysy owych pól, a pośrodku każdego jest wydłubane dłutem zagłębienie. Intryguje nas, czy stosowano kostkę do gry, czy tak zwane astragale, czyli chrząstki, których używano do gier jeszcze we wczesnym średniowieczu – zastanawia się.

Handlarze przenoszą idee

– Te wykopaliska to szerszy projekt badania osadnictwa w górach Omanu północnego. W epoce brązu ówczesny Oman, znany w Mezopotamii pod nazwą Magan, był jednym z największych eksporterów miedzi, czyli towaru strategicznego. Szlak handlowy od kopalni miedzi do wybrzeża morskiego prowadził przez dolinę Qumayrah, gdzie znaleźliśmy ślad dużej osady, która musiała być bardzo zamożna. Sądzimy tak nie tyle po znaleziskach z domów, ile po znaleziskach z grobów cmentarzyska, należącego do tej osady – wyjaśnia prof. Bieliński. – Co jest ciekawe: te gry pojawiają się ok. 2300 r. p.n.e. od doliny Indusu po dzisiejszy środkowy Irak. Ich pojawienie się dowodzi nie tylko kontaktów handlowych, ale wędrówek idei, przekazywania sobie pewnych pomysłów, w tym pomysłu na zabijanie czasu przy pomocy gry – dodaje.

Posłuchaj

9:24

Odkrycie polskich archeologów w Omanie (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Tom Scott vs. Irvin Finkel: The Royal Game of Ur | PLAYTHROUGH | International Tabletop Day 2017/YouTube The British Museum

Przeczytaj także

• Biżuteria sprzed 2500 lat znaleziona pod Gorzowem. Do kogo mogła należeć?
• Śladami pierwszych Piastów. Trwają prace archeologiczne na Ledniczce
• Sensacyjne odkrycie w Pompejach

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Witold Lazar
Gość: prof. Piotr Bieliński (Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW)
Data emisji: 10.01.2022
Godzina emisji: 14.30

pr