Dwa wieki tradycji. Dywany kwiatowe na procesje Bożego Ciała

W tym roku uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, zwana potocznie Bożym Ciałem, przypada 16 czerwca. Święto zostało wprowadzone w Polsce na synodzie Krakowskim przez biskupa Nankera w 1320 roku. Tego dnia w wielu parafiach na terenie całego kraju powstają barwne ołtarze, które wierni wraz z kapłanem odwiedzają w trakcie uroczystej procesji.

W tradycji ludowej w Boże Ciało Bóg "opuszcza kościoły" i "schodzi z ołtarzy", by być bliżej ludzkich spraw. Tego dnia parafianie podążają w procesji ulicami miast i miejscowości, odwiedzając specjalnie przygotowane ołtarze polowe, udekorowane kwiatami. Kwiaty towarzyszą obchodom tego święta od lat, gdyż wykorzystuje się je do sypania płatków przed Najświętszym Sakramentem oraz plecenia wianków, które święcono w oktawę Bożego Ciała.

Tradycyjne procesje na Opolszczyźnie

W czterech opolskich wsiach: Zimnej Wódce, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Kluczu od 120 lat tradycyjne procesje w święto Bożego Ciała idą po kobiercach ułożonych przez mieszkańców tych wsi ze świeżo zerwanych kwiatów i roślin. Roślinne dywany mają setki metrów długości, a do ich układania - kilka godzin przed procesją - angażują się całe rodziny.

W Kluczu uroczysta msza święta z okazji Bożego Ciała w kościele parafialnym rozpoczyna się o godz. 10. Kwietne dywany muszą więc powstać pomiędzy 7 a 9 rano. Do stworzenia małego dzieła sztuki zaangażowani są wszyscy mieszkańcy, których zadaniem jest udekorowanie konkretnego fragmentu kompozycji. Udział w tym przedsięwzięciu biorą zarówno osoby starsze, jak i dzieci. Proces tworzenia rozpoczyna się od usypania warstwy piasku, który stabilizuje konstrukcję i zachowuje wilgoć utrzymując świeżość kwiatów. Niepowtarzalność wzorów tworzących dywan kwiatowy wynika z nieograniczonej wolności twórczej autorów, którzy sami określają jaką inwencję przyjmie tworzone dzieło. Kluczowe są również dostępne kwiaty, które są zbierane stosunkowo wcześniej i utrzymywane w świeżości, by jak najefektywniej prezentowały się w czasie procesji.

Dywan kwiatowy układany przez mieszkańców Olszowej ciągnie się przez całą długość wsi. Osiągająca kilkaset metrów kompozycja, o szerokości 50 cm rozpoczyna się od samych drzwi kościoła parafialnego, a kończy na wysokości ostatniej kapliczki we wsi. Przygotowania do Bożego Ciała w Olszowej trwają kilka dni. Proces rozpoczyna się od zbierania kwiatów, które są przez mieszkańców grupowane, pielęgnowane i przechowywane w odpowiednich warunkach. Zachowanie świeżości roślin to nie lada wyzwania, jednak mieszkańcy Olszowej przechowują zerwane kwiaty w chłodnych pomieszczeniach, gdzie są podlewane. Warunek - materiał budulcowy dywanów musi być różnobarwny, by ułożone z niego kompozycje dawały przepiękny efekt wizualny. Do tworzenia dywanów wykorzystuje się również pociętą trawę, która dla zachowania świeżości jest podlewana wodą, która ma za zadanie zachowanie jej soczystego koloru. Zanim jednak kompozycje zostaną ułożone, przygotowywane są specjalne miary z desek, w które nasypuje się piasek. Na tak przygotowanym szablonie mieszkańcy Olszowej tworzą niepowtarzalne dzieło sztuki.

Czytaj także:

• Boże Ciało na świecie. Reportaż Agnieszki Kozłowskiej-Łysko
• Wielobarwna procesja, pelikany w herbie i trójkątny rynek - tym zadziwia Łowicz!
• Zofia Warych o tradycjach Bożego Ciała na Kurpiach

Odcinki kwietnych dywanów budowanych w Zalesiu Śląskim są powierzone konkretnym rodzinom. Proces usypywania barwnych kompozycji skupia jednak zarówno spokrewnionych, jak i niespokrewnionych ze sobą twórców, którzy chętnie biorą udział w budowaniu kwietnych kobierców. Za tworzenie kompozycji pomiędzy plebanią, a wejściem do kościoła co roku odpowiedzialni są mieszkańcy innych ulic Zalesia Śląskiego. Od 2009 roku budowany jest również dodatkowy odcinek odchodzący od ołtarza, którego budowa powierzona została mieszkańcom Lichyni.

Msza święta w Zimnej Wódce rozpoczyna się o godzinie 7, dlatego twórcy tamtejszych kwietnych dywanów rozpoczynają swoją pracę o godz. 4 nad ranem. Wczesna pora nie odstrasza mieszkańców, wśród których spotkać można ludzi w każdym wieku, w tym również najmłodszych, którzy chętnie uczą się tej umiejętności. Podłoże kwietnych kompozycji wykonane jest ze skoszonej trawy lub liści paproci, a do wyznaczenia ram dzieła nie wykorzystuje się desek oraz piasku. Wzory tworzone są, podobnie jak w pozostałych miejscowościach, z płatków lub całych kwiatów.

Z pokolenia na pokolenie

- Nie wiem, skąd się wziął ten zwyczaj u nas, ale o układaniu kobierca z kwiatów, liści paproci, opowiadała mi moja babcia, która przed pierwszą wojną miała kilkanaście lat. I już wtedy dzień przed Bożym Ciałem zbierano świeże rośliny, a w dzień święta, nad ranem, układano kobierzec. Dzisiaj o nas się mówi, bo jest telewizja, internet, ludzie przyjeżdżają z różnych stron, nawet z zagranicy, żeby zobaczyć i porobić zdjęcia. Ale to zrozumiałe, bo takie piękne dywany tylko u nas i tylko jeden dzień w roku - mówi mieszkanka wsi.

Posłuchaj

5:43

Jak przygotowywane są kwietne dywany na procesje Bożego Ciała? (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Spycimierskie tradycje

Spycimierskie Boże Ciało ma około dwustuletnią tradycję, charakteryzującą się wyznaczeniem trasy procesji za pomocą kwietnego dywanu o długości około jednego kilometra, usypanego z płatków i całych kwiatów polnych oraz ogrodowych.

Do 2006 roku trasa wiodła zarówno po drogach utwardzonych, jak również polnych, a na jej trasie ustawione zostały tradycyjne ołtarze. Zróżnicowana forma podłoża (pola lub nawierzchnia brukowa) przyczyniła się do zmiany procesu tworzenia barwnych kompozycji. Oddziaływanie warunków pogodowych na nawierzchnię i konieczność utrzymania kwietnych dywanów w świeżym stanie sprawiły, że miejscowi twórcy zaczęli podsypywać kompozycje wilgotnym piaskiem, tworzyć kontury z mokrej ziemi i spryskiwać gotowe już ołtarze wodą, by zapobiec zwiędnięciu kwiatów. Trasa, którą przebiega procesja jest wcześniej odpowiednio przygotowywana, sprzątana i przystrajana młodymi drzewkami brzozy i olchy, a także proporczykami i wstążkami.

Kwiatowe Dywany. Boże Ciało 2021. Spycimierz / ITSnews

Dywany kwiatowe w Spycimierzu tworzone są z kolorowych płatków i całych kwiatów polnych i ogrodowych. Najczęściej wykorzystywane w usypywaniu są ogrodowe i dzikie róże, polne maki, chabry, jaśminy, rumianki, bzy, kosaćce, białe i kolorowe akacje, żarnowce, piwonie, kaliny, łubiny, a także szyszki, liście paproci, palmy, kasztanowce, mech, bukszpany, pałki wodne, kory, nasiona różnych roślin oraz pocięta trawa. Wykorzystany materiał zależy jedynie od inwencji twórców i dostępnych w tym czasie roślin. Powstały dywan musi nie tylko pięknie wyglądać, ale również pachnieć. Wzory również są różnorodne i zależą od aktualnej wizji autorów. Najbardziej rozbudowane kompozycje znajdują się przed czterema głównymi ołtarzami.

Twórcy spycimierskich dywanów kwietnych to często całe rodziny, których formy kompozycyjne odzwierciedlają konkretne wzory kwiatowe i eucharystyczne. Co roku jednak, dywany różnią się od swoich poprzedników. Wśród tworzonych kompozycji można również spotkać takie, które przedstawiają postacie świętych oraz aniołów. W wielu przypadkach najpierw powstają odpowiednie szablony z drutu, sklejki i folii. Można również spotkać rodziny, które planując kompozycję najpierw rozrysowują jej szkic na podwórkach, by dopracowany i uszczegółowiony przenieść na trasę procesji Bożego Ciała.

Lista UNESCO

Kultywowany od pokoleń obyczaj stał się przedmiotem badań etnografów, a Międzynarodowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego wpisał tradycję układania kwietnych kobierców w Kluczu, Zalesiu Śląskim, Olszowej, Zimnej Wódce i Spycimierzu na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Dywany kwiatowe są trzecim polskim wpisem na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości. W 2018 roku, jako pierwszy polski element dziedzictwa, Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Port Louis na Mauritiusie uznał szopkarstwo krakowskie, zaś w grudniu 2020 roku na listę UNESCO dodano kulturę bartniczą. 

Posłuchaj

4:20

Ruszył projekt badawczo-merytoryczny związany z dywanami kwiatowymi (Trojka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Witold Lazar
Autorka materiałów reporterskich: Agnieszka Pospiszyl
Data emisji: 16.12.2021
Godziny emisji: 13.37, 13.47

PAP/mk