W poszukiwaniu czarnego neseseru. Wyjątkowa inicjatywa Polskiego Radia

Po wybuchu II wojny światowej i ataku hitlerowskich Niemiec na nasz kraj Polskie Radio nadawało nieprzerwanie aż do 30 września 1939 roku. Po ogłoszeniu kapitulacji i zajęciu przez Niemców rozgłośni przy ul. Zielnej w Warszawie jej pracownicy wynieśli i ukryli w prywatnych mieszkaniach około dwustu metalowych krążków do tzw. bezpośredniego zapisu dźwięku, czyli metalofonów i decelitów. Płyty te zawierały m.in. przemówienia prezydenta walczącej stolicy Stefana Starzyńskiego oraz ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, a także reportaże amerykańskich i angielskich korespondentów z tego miasta. Były na nich też komunikaty porządkowe dla mieszkańców Warszawy, czytane m.in. przez Jeremiego Przyborę.

W 1979 roku odnaleziono dwie z trzech części kolekcji wyniesionych z budynku Polskiego Radia – łącznie 93 metalowe krążki. Oczyszczone i zdigitalizowane, stanowią dziś ważną lekcję historii, jak również polskiej i światowej radiofonii. Co stało się z trzecią częścią kolekcji? Wiadomo, że ukrył ją w piwnicy domu swojego ojca Mirosław Panufnik – kierownik amplifikatorni (studia emisyjnego) Polskiego Radia i brat słynnego kompozytora Andrzeja Panufnika. Właśnie tę partię płyt chce odnaleźć publiczny nadawca, który zaprasza wszystkich słuchaczy w kraju i za granicą do poszukiwań brakującej części kolekcji. 

– Apelujemy do wszystkich słuchaczy, do odbiorców, że jeżeli gdzieś znajdą takie płyty, dziwnie wyglądające, to bardzo prosimy o kontakt z Polskim Radiem. Nasi pracownicy przyjadą, sprawdzą i mam nadzieję, że okaże się, że to są właśnie te płyty, na których nam bardzo zależy – mówiła w piątek prezes Polskiego Radia S.A. Agnieszka Kamińska. 

Posłuchaj

3:50

"Gdzie jest czarny neseser?". Polskie Radio inicjuje wyjątkową akcję (Zapraszamy do Trójki)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Podobne do winyli, a jednak różne

W przeciwieństwie do płyt z muzyką popularną, wytwarzanych w tysiącach egzemplarzy, płyty z przedwojennymi przemówieniami ważnych osobistości były unikatowe, wytwarzane wyłącznie w Polskim Radiu. Były one produkowane z użyciem specjalnej nagrywarki na nośnikach sprowadzanych w tym celu z Francji. – Podstawą tej płyty jest osnowa metalowa, głównie cynkowa, pokryta lakierem nitrocelulozowym, w której żłobiona jest ścieżka dźwiękowa – opowiadała w Trójce Elżbieta Berus-Tomaszewska, dyrektor Archiwum Polskiego Radia. Zwracała przy tym uwagę na sposób przechowywania tych płyt. – Zmieniające się warunki atmosferyczne mają ogromny wpływ na to, czy ten lakier, którym pokryta jest osnowa, nie zacznie się złuszczać.

Płyty Polskiego Radia wyglądają niemal identycznie jak popularne winyle. Różnią się jedynie tym, że na środku zamiast okrągłej etykiety mają napisane białą farbą litery i cyfry, a przy lekkim uderzeniu palcem wydają metaliczny dźwięk. Gdyby jednak komuś wpadły w ręce płyty z poszukiwanej kolekcji, absolutnie nie powinien ich odtwarzać na domowym gramofonie! – Dlatego że igła zwykłego gramofonu degraduje rowek zrobiony przez wycinarkę, do tego stopnia, że dźwięk może potem być niemożliwy do odtworzenia albo bardzo, bardzo zaszumiony – tłumaczyła rozmówczyni Piotra Firana.

Posłuchaj

7:18

Rozmowa z Elżbietą Berus-Tomaszewską, dyrektor Archiwum Polskiego Radia (Trójka przed południem)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Czarny neseser 

Kolekcja historycznych nagrań zarejestrowanych we wrześniu 1939 roku w Polskim Radiu została starannie opracowana i wydana w formie ekskluzywnego boxu składającego się z pięciu płyt kompaktowych oraz obszernej książeczki – z tekstami źródłowymi i komentarzami oraz materiałami ikonograficznymi, w tym unikatowymi, archiwalnymi zdjęciami. 

W ramach akcji "Gdzie jest czarny neseser?" uruchomiony został specjalny serwis internetowy czarnyneseser.pl, gromadzący wszystkie informacje na temat kolekcji z 1939 roku oraz kontakty dla słuchaczy i internautów, którzy będą mogli przesyłać informacje pomocne w poszukiwaniu płyt. 

Tytuł audycji: Trójka przed południem, Zapraszamy do Trójki
Prowadzi: Piotr Firan
Gość: Elżbieta Berus-Tomaszewska (dyrektor Archiwum Polskiego Radia)
Autor materiału dodatkowego: M. Kowarski 
Data emisji: 6.05.2022
Godziny emisji: 11.43, 16.41

mat. pras. / kc/gs