Konstytucja 3 maja: co o niej wiemy?

2022-05-03, 12:05 | aktualizacja 2022-05-03, 18:05

Co roku świętujemy rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Ale co sami wiemy o wydarzeniach sprzed 231 lat? Przecież okoliczności jej uchwalenia były pełne intryg i wybiegów, zaś koniec jej działania niezwykle dramatyczny – aż dziw, że do dziś nie nakręcono na ten temat wielkiego widowiska historycznego w hollywoodzkim stylu!

Konstytucja 3 maja była pierwszym w Europie i drugim na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1878 roku) spisaną konstytucją
Praktycznie Konstytucja 3 maja przestała obowiązywać po niespełna 14 miesiącach: 24 lipca 1792 roku, po przystąpieniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej. Formalnie zaś nastąpiło to 23 listopada 1793 roku, gdy sejm grodzieński uznał Sejm Czteroletni za niebyły i uchylił wszystkie ustanowione na nim akty prawne

Ratowanie Polski czy zamach na wolności szlacheckie?

– Przypomnijmy, że jesteśmy po pierwszym rozbiorze, Polacy próbują reformować państwo, żeby ratować swoją państwowość, jest Sejm Wielki, a owocem tego sejmu jest właśnie Konstytucja 3 maja. Taka była sytuacja międzynarodowa, że nie weszła ona w życie na dłużej, niż rok – historyk Karol Mazur nakreśla ówczesną sytuację polityczną. – I oczywiście był opór wobec tej konstytucji, którą interpretowano jako zamach na tradycyjne wolności szlacheckie. Proszę pamiętać, że to nie tylko sami magnaci, którzy kierowali się swoimi interesami, ale mówimy też o masie szlacheckiej, która nie do końca rozumiała, co się dzieje – wskazuje.

Chociaż mówi się, że Konstytucja 3 maja została uchwalona przy poparciu i ku radości wszystkich Polaków, jak widać, sytuacja bynajmniej nie była tak jednoznaczna. Konstytucja w rzeczywistości miała sporą liczbę przeciwników.

Manipulacje i skandale

W rzeczywistości uchwaleniu Konstytucji 3 maja towarzyszyły skandale (delikatnie rzecz ujmując) oraz łamanie ówczesnych zasad sejmowania. Sejm Wielki wznowiono tuż po Wielkanocy, a wezwania na obrady dostarczano w ten sposób, aby do Warszawy zjechali głównie zwolennicy reform, co zresztą było widać na sali. Potem bez żadnej dyskusji poddano projekt ustawy zasadniczej pod głosowania. A gest podniesienia ręki przez króla Stanisława Augusta, który chciał zabrać głos, przyjęto jako akceptację konstytucji i przyjęto wiwatami.

Posłuchaj

4:54

Jak uchwalono Konstytucję 3 maja? (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Budowa nowoczesnego społeczeństwa

– Wprowadzono trzy odrębne władze – wykonawczą, która była odpowiednikiem rządu, ustawodawczą, czyli Straż Praw, w której zasiadał król i powoływał ministrów oraz sądy, które w Rzeczpospolitej miały mocną pozycję. Wprowadzono też dwuizbowy sejm składający się z Izby Poselskiej i Senatu – wylicza Trójkowa ekspertka.

– W Konstytucji 3 maja mamy też jeden dość kontrowersyjny zapis, który pozbawia "gołotę", czyli szlachtę bez majątku, praw wyborczych. Więc ich opór może być zrozumiały: "mieliśmy prawa i ktoś nam je zabiera tylko dlatego, że jesteśmy ubodzy!" – tłumaczy Karol Mazur. Jednak akurat ta sprawa ma również inny aspekt. – W ten sposób próbowano ograniczyć korupcję polityczną – wyjaśnia prof. Łabno.

Posłuchaj

1:20

Konstytucja 3 maja: trójpodział władzy, "gołota" bez głosu (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

Przeczytaj także

– Konstytucja 3 maja miała zreformować Rzeczpospolitą nie tylko w wymiarze ściśle politycznym, ale także miała wprowadzić takie zmiany w ustroju społecznym, które pozwoliłyby na budowanie nowego społeczeństwa opartego o zasadę wolności osobistej – tłumaczy prof. Anna Łabno.

Posłuchaj

1:03

Konstytucja 3 maja - budowa nowoczesnego społeczeństwa (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

– II Rzeczpospolita i 20-lecie międzywojenne w symbolice Konstytucji 3 maja znajdowało sens i ideę kształcenia świadomości człowieka, tożsamości narodowej i tożsamości państwowej – wskazuje prof. Anna Łabno. – Za komuny świętowaliśmy 1 maja, natomiast 3 maja to było święto zakazane – wspominają słuchacze. Dopiero po 1989 roku odzyskaliśmy możliwość obchodzenia tej wielkiej rocznicy.

Posłuchaj

1:17

3 maja - święto zakazane (Trójka do trzeciej)

Dodaj do playlisty

***

Tytuł audycji: Trójka do trzeciej
Prowadzi: Witold Lazar
Autorzy materiałów reporterskich: Przemysław Lis, Michał Kowarski
Data emisji: 3.05.2022
Godziny emisji: 12.21, 12.33, 13.37, 14.36